روانشناسی دین و معنادرمانی در جوامع مدرن: تحلیل تطبیقی بین نظریه ویکتور فرانکل و مفاهیم عرفان اسلامی

این پژوهش به بررسی عمیق و نظاممند وجوه تشابه و تمایز میان نظریه معنادرمانی ویکتور فرانکل به عنوان یکی از مکاتب برجسته روانشناسی وجودی و مفاهیم بنیادین عرفان اسلامی می پردازد. مطالعه حاضر با هدف تبیین راهکارهای معنابخشی به زندگی انسان معاصر در چارچوب این دو نظام فکری طراحی شده است. روش تحقیق این مطالعه کیفی از نوع تحلیل محتوای مقایسه ای است که با رویکرد کتابخانه ای و با استفاده از منابع دست اول در دو حوزه روانشناسی وجودی (آثار فرانکل شامل "انسان در جستجوی معنا" و دیگر نوشته های او) و عرفان اسلامی (متون قرآنی، احادیث معتبر و آثار عارفانی چون ابن عربی، مولوی و امام خمینی) انجام شده است. یافته های تحقیق در سه سطح قابل دسته بندی است ۱) در سطح انسان شناسی: هر دو دیدگاه انسان را موجودی معناجو می دانند که رسالت اصلی او کشف حقیقت وجود خویش است. ۲) در سطح آسیب شناسی: هر دو مکتب پوچی و بی هدفی را عامل اصلی اختلالات روانی-وجودی می دانند. ۳) در سطح درمان شناسی: هر دو رویکرد، albeit با تفاوت های روش شناختی، بر مواجهه فعال با رنج، پذیرش مسئولیت وجودی و ارتباط با حقیقتی فراتر تاکید دارند. نوآوری این تحقیق در ارائه الگویی تلفیقی از روانشناسی وجودی و عرفان اسلامی برای مواجهه با بحران های معنوی عصر حاضر است. یافته ها نشان می دهد که در حالی که فرانکل بر اراده معطوف به معنا تاکید دارد، عرفان اسلامی با مفاهیمی چون "فنا و بقا" و "توحید وجودی"، افق های گسترده تری از کمال انسانی را ترسیم می کند. این مطالعه از یکسور به غنای نظری روانشناسی دین می افزاید و از سوی دیگر راهکارهای عملی برای مشاوره های معنوی در جوامع اسلامی ارائه می دهد. نتایج تحقیق می تواند مبنایی برای طراحی مداخلات روانشناختی-دینی در مراکز مشاوره و نهادهای تربیتی قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

معنادرمانی ، روانشناسی وجودی ، ویکتور فرانکل ، عرفان اسلامی ، بحران معنا ، روانشناسی دین ، انسان شناسی فلسفی ، مشاوره معنوی