مقدمه: برهمکنش ژنوتیپ × محیط (GEI; Genotype × Environment Interaction) به طور قابل توجهی بر عملکرد انواع مختلف ژنوتیپ ها در شرایط محیطی مختلف تاثیر می گذارد و چالش هایی برای محققان کشاورزی که بر بهبود عملکرد رقم های زراعی متمرکز هستند، ایجاد می کند. انتخاب و معرفی ژنوتیپ ها به عنوان یکی از مراحل کلیدی در برنامه های بهنژادی، به دلیل تاثیرات ناشی از تنش های زیستی و غیرزیستی، پیچیده و زمان بر است. یک ژنوتیپ مطلوب، ضمن اینکه باید عملکرد بالایی داشته باشد، در عین حال باید بتواند پایداری خود را در شرایط محیطی مختلف حفظ کند و در حقیقت نباید نوسانات عملکرد زیادی در محیط های مختلف داشته باشد. این یک مفهوم پویا از پایداری است و به شناسایی ژنوتیپ های مناسب کمک می کند، اما هیچ یک از روش های موجود به تنهایی نمی توانند تمامی ابعاد عملکرد را در محیط های مختلف توضیح دهند. بنابراین، برای انتخاب موثر ژنوتیپ های برتر و درک برهمکنش ژنوتیپ × محیط، ضروری است که داده های چندگانه در آزمایش های چندمحیطی (METs; Multi-Environment Trials) از جنبه های مختلف
پایداری عملکرد مورد بررسی قرار گیرند. در این راستا، روش های مختلف با دقت بالا برای تجزیه پایداری ژنوتیپ ها ارائه شده است که می توان آن ها را به دو گروه عمده، شامل روش های ناپارامتری و پارامتری (تک متغیره و چندمتغیره) تقسیم کرد. در این مطالعه، کارایی روش های مختلف ناپارامتری و پارامتری تک متغیره تجزیه پایداری به طور جامع با تاکید بر غلات مورد ارزیابی و مقایسه قرار می گیرند. علاوه بر این، مفاهیم بنیادی برهمکنش ژنوتیپ × محیط، دلایل ایجاد، ضرورت و اهمیت مطالعه آن و همچنین نحوه ارزیابی پایداری و عملکرد ژنوتیپ ها در آزمایش های چندمحیطی تشریح می شوند.یافته های تحقیق: نتایج این مطالعه نشان داد که روش های تحلیل پایداری، شامل روش های پارامتری مبتنی بر تحلیل رگرسیون و تحلیل واریانس و همچنین روش های ناپارامتری، هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. به نظر می رسد که روش های پارامتری در تحلیل برهمکنش ژنوتیپ × محیط کارایی بیش تری دارند، در حالی که روش های ناپارامتری برای تجزیه و تحلیل برهمکنش های غیرمتقاطع مناسب تر هستند. اندازه نمونه و هدف به نژادگر از عامل های مهم و کلیدی در انتخاب نوع روش تجزیه پایداری هستند. برای نمونه های کوچک، روش های پارامتری برتری محسوسی دارند، اما با افزایش اندازه نمونه مورد مطالعه، کارآیی هر دو روش تقریبا یکسان می شود. به نظر می رسد که ترکیب این دو نوع شاخص، می تواند در انتخاب ژنوتیپ های برتر و پایدار به محققان به نژادی کمک کند.نتیجه گیری: در این مطالعه، کارآیی روش های ناپارامتری و پارامتری تک متغیره در ارزیابی و سنجش پایداری و عملکرد ژنوتیپ ها در آزمایش های چندمحیطی (METs) مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. استفاده از روش های تحلیل پایداری متنوع، به محققان و به نژادگران این امکان را می دهد که ژنوتیپ های امیدبخش را بر اساس عملکرد و پایداری انتخاب و در افزایش پایداری تولید محصول و امنیت غذایی کمک کنند.
