معماری اجتماعی هویت: تحلیل جامعه شناختی تطبیقی مقاومت و امتزاج در میدان آموزشی ایران و تاجیکستان

پژوهش حاضر به تحلیل جامعه شناختی تطبیقی و واسازی (می پردازد که از طریق آن ها، نظام های آموزش عالی ایران و تاجیکستان به مثابه دو مطالعه موردی از یک حوزه تمدنی مشترک، به فشارهای ساختاری جهانی شدن واکنش نشان می دهد. مسئله واره اصلی تحقیق، تبیین این موضوع است که چگونه «عقلانیت سیاسی» متمایز دو دولت، به مثابه متغیر میانجی کلیدی، به صورت بندی دو استراتژی واگرا برای مدیریت تعاملات اجتماعی-فرهنگی و معماری هویت در میدان آموزشی منجر شده است. این تحقیق، متکی بر یک چارچوب معرفت شناختی ساخت گرایانه-انتقادی، از روش کیفی با استراتژی مطالعه تطبیقی (طرح نظام های بسیار مشابه) بهره می برد. ابزار گردآوری داده ها، تحلیل اسنادی نظام مند بوده و فرآیند تحلیل داده ها از طریق تحلیل مضمون استقرایی-قیاسی با اتکا به چارچوب نظری تحقیق صورت پذیرفته است. یافته ها حاکی از آن است که نظام آموزشی ایران، در پاسخ به جهانی شدن، استراتژی «مقاومت هژمونیک» را اتخاذ کرده که به «شی ءوارگی» یک هویت اسلامی-انقلابی یکپارچه و تولید «پراکسیس اجتماعی دوگانه» یا شکاف در عادت واره در میان کنشگران می انجامد. در مقابل، نظام آموزشی تاجیکستان، استراتژی «امتزاج پراگماتیک» را به کار می گیرد که مشخصه آن، یک میدان آموزشی متکثر و رقابتی و شکل گیری «عادت واره انطباقی» مبتنی بر منطق «وام گیری فرهنگی» است. پژوهش نتیجه می گیرد که «موضعیت بخشی» به آموزش، فرآیندی خنثی نیست، بلکه یک «تکنولوژی سیاسی» برای بازتولید ساختار قدرت و عقلانیت حاکم بر دولت است. دو مدل مقاومت و امتزاج، نه صرفا دو پاسخ فرهنگی، بلکه دو منطق سیاسی متمایز برای مواجهه با نظم جهانی و معماری اجتماعی سوژه مدرن را نمایندگی می کنند.

کلیدواژه ها:

جامعه شناسی آموزش ، جهانی شدن ، تعاملات اجتماعی ، دیالکتیک مقاومت-امتزاج ، عادت واره دوگانه ، عقلانیت سیاسی ، ایران ، تاجیکستان