چالش های امنیتی خلیج فارس و نقش سازمان های بین المللی (۱۹۸۰- ۲۰۲۴)

خلیج فارس، به عنوان کانون بحران های امنیتی و ژئوپلیتیکی جهان، در چهار دهه اخیر شاهد تحولات بی سابقه از جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰ – ۱۹۸۸) تا تحریم های حداکثری علیه ایران ۲۰۱۸ – ۲۰۲۴) بوده است. این پژوهش با بهره گیری از روش ترکیبی (تحلیل کیفی اسناد سازمان ملل، مصاحبه های نیمه ساختاریافته با ۵۳ کارشناس منطقه ای، و تحلیل آماری داده های انرژی) به بررسی عوامل ناکامی نهادهای بین المللی در مدیریت بحران های این منطقه می پردازد. یافته ها نشان می دهد که شورای همکاری خلیج فارس (GCC) به دلیل وابستگی ساختاری به عربستان سعودی و اختلافات داخلی اعضا، در بحران هایی مانند یمن (۵۱۰۲ – اکنون) نتوانسته نقش بی طرف ایفا کند. از سوی دیگر، سازمان ملل متحد با وجود صدور ۵۳۱ قطعنامه مرتبط با خلیج فارس، به دلیل وتوهای قدرت های دائم شورای امنیت و عدم اجرای مفاد قطعنامه ها، اعتماد کشورهای منطقه را از دست داده است. تحلیل مقایسه ای با دریای جنوبی چین نشان میدهد که فقدان چارچوب های حقوقی الزام آور مانند کنوانسیون (UNCLOS) و نهادهای امنیت جمعی، اصلی ترین مانع ثبات پایدار در خلیج فارس است. در حالی که دیوان الهه در سال ۶۱۰۲ با صدور حکمی تاریخی درباره اختلافات دریای جنوبی چین، الگویی برای حل وفصل حقوقی ارائه کرد، مناقشات مرزی در خلیج فارس (مانند جزایر سه گانه و میادین گازی مشترک) به دلیل عدم الحاق کشورها به قواعد بین المللی، الینحل باقی مانده اند. این پژوهش با ترکیب نظریه های واقع گرایی ساختاری (تمرکز بر رقابت هژمونیک ایران و عربستان) و نهادگرایی لیبرال (نقش شکست خورده نهادهایی مانند GCC، استدالل می کند که مداخلات قدرت های فرامنطقه ای (آمریکا، چین، و روسیه) به جای کاهش تنش ها، خلیج فارس را به عرصه جنگ نیابتی تبدیل کرده است. بر اساس داده های (OPEC) ۳۲۰۲، وابستگی ۵۸٪ اقتصادهای منطقه به درآمدهای نفتی، آسیب پذیری آنها را در برابر تحریم ها و نوسانات بازار جهانی تشدید کرده است. همه گیری کووید-۹۱ و سقوط ۰۰۲ دالری قیمت نفت در ۰۲۰۲، ضرورت تنوع سازی اقتصادی را بیش از پیش آشکار ساخته است. این پژوهش پیشنهاد می با الگوبرداری »نهاد امنیت جمعی خلیج فارس« کند که ایجاد از سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE)، الحاق به کنوانسیون حقوق دریاها (UNCLOS)، و تشکیل صندوق توسعه انرژی برای سرمایه گذاری در منابع تجدیدپذیر، گام هایی کلیدی برای شکستن چرخه خشونت است. آینده خلیج فارس در گر و همکاری کشورهای منطقه برای جایگزینی رقابت با اعتمادسازی و تبدیل تنگه هرمز از ا»کریدور همکاری« به »گذرگاه بحران«.

کلیدواژه ها:

امنیت انرژی ، دیپلماسی چندجانبه ، شورای همکاری خلیج فارس (GCC) ، حقوق بین الملل دریاها (UNCLOS) ، رقابت ایران و عربستان ، جنگ نیابتی ، تنوع اقتصادی