ارزیابی پایداری عملکرد سرشاخه و بازده اسانس در ۱۱ ژنوتیپ آویشن برگ نیزه ای (Thymus lancifolius Celak.) در۱۳ مکان به روش GGE بای پلات

سابقه و هدفگونه های جنس آویشن ( (Thymus L.از خانواده نعناع (Lamiacea)، از مهمترین گونه های دارویی و معطر محسوب می­شوند که از تنوع مورفولوژیک، ژنتیک و فیتوشیمیایی برخوردار هستند. آویشن برگ نیزه ای (Thymus lancifolius Celak.) یکی از گونه های انحصاری جنس آویشن در ایران است که به علت داشتن ترکیبات فنولی بالا، از ارزش اقتصادی و دارویی زیادی برخوردار است. کشت، ارزیابی و شناسایی جمعیت های پرمحصول و پایدار این گونه از لحاظ عملکرد سرشاخه گلدار و بازده اسانس از اهداف این مطالعه است.مواد و روش هادر ارزیابی مقدماتی کلکسیون ذخایر ژنتیکی آویشن در موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور در سال ۱۳۸۷، تعداد ۱۱ ژنوتیپ آویشن برگ نیزه ای Th. Lancifolius شناسایی شدند. بذر ژنوتیپ ها و شاهد (آویشن باغی Thymus vulgaris)، ابتدا در سینی های پلاستیکی در گلخانه کشت گردیدند. نشاء ها در بهار ۱۳۸۸ به مزرعه در ۱۳ ایستگاه تحقیقاتی در استان های آذربایجان شرقی، اصفهان، خراسان رضوی، زنجان، قم، مرکزی، همدان، گلستان، یزد، سمنان، اردبیل و تهران (باغ گیاه شناسی و دماوند- همند آبسرد) منتقل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ۲ تکرار در شرایط آبی کشت شدند. هر کرت شامل ۱۵ بوته بود که در سه ردیف ۵تایی به فواصل ۷۵ × ۷۵ سانتی متر بود. در سال استقرار یادداشت برداری به عمل نیامد و در سال های دوم و سوم در مرحله گلدهی کامل، برداشت سرشاخه انجام شد و اسانس گیاهان در مرحله گلدهی کامل به روش تقطیر با آب استخراج شد. داده های عملکرد ماده خشک سرشاخه، بازده اسانس و عملکرد اسانس در هکتار مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند و میانگین ژنوتیپ ها با روش LSD با شاهد مقایسه شدند. با توجه به معنی دار بودن اثرهای محیط، ژنوتیپ و اثرمتقابل ژنوتیپ در محیط، تجزیه پایداری ژنوتیپ ها در ۱۳ محیط به روش بای پلات GGE با استفاده از نرم افزار R۴.۵ انجام شد.نتایجنتایج نشان داد که بیشترین عملکرد سرشاخه با ۱۶۲۷ کیلوگرم در هکتار در سال در ژنوتیپ ۴۸ بدست آمد که از لحاظ آماری تفاوت معنی داری با شاهد نداشت. در حالی که عملکرد سرشاخه بقیه ژنوتیپ ها از عملکرد شاهد کمتر بود و همگی در کلاس b قرار گرفتند. از لحاظ درصد اسانس روند کاملا متفاوت بود و بیش از نیمی از ژنوتیپ ها، به طور معنی داری، میانگین بازده اسانس بیشتری نسبت به شاهد داشتند. بیشترین درصد اسانس با ۷۱/۱ و ۶۲/۱ در­­صد به ترتیب در ژنوتیپ های ۱ و ۴۵ بدست آمد که از لحاظ آماری نسبت به میانگین اسانس شاهد (۰۴/۱ درصد) بیشتر بود. میانگین عملکرد اسانس ژنوتیپ های ۱، ۴۵، ۴۸ و ۶۱ به ترتیب ۸/۲۲، ۳/۲۲، ۱/۲۴ و ۹/۲۳ کیلوگرم در هکتار بود که از لحاظ آماری برتری معنی داری نسبت به شاهد (۱/۱۹ کیلوگرم در هکتار) داشتند. برای تعیین پایداری ژنوتیپ ها، به روش بای پلات GGE از خط مختصات میانگین محیط(AEC)  استفاده شد. برای عملکرد سرشاخه، ژنوتیپ های ۴۵ و ۴۸ و شاهد، برای درصد اسانس ژنوتیپ­های ۱ و ۴۵ و برای عملکرد اسانس ژنوتیپ های ۱ و ۴۱، ۴۵ و ۴۸، علاوه بر عملکرد بالا در موقعیت نزدیک به ژنوتیپ مطلوب فرضی روی خط AEC قرار گرفتند و پایداری عمومی در همه مکان ها داشتند.نتیجه گیریبا توجه به نتایج، تجزیه واریانس مرکب و تجزیه پایداری به روش بای‎پلات GGE، سه ژنوتیپ کد۱ (فراهان)، ۴۵ (فریدونشهر) و ۴۸ (خرم آباد) به دلیل میانگین بالای عملکرد سرشاخه، بازده اسانس و عملکرد اسانس و پایداری عمومی عملکرد در مکان های متعدد به عنوان ژنوتیپ های برتر برای ارزیابی در پروژه های تحقیقی ترویجی و تولید بذر انتخاب شدند.

کلیدواژه ها:

واژه های کلیدی: آویشن برگ نیزه ای ، عملکرد سرشاخه ، بازده اسانس ، تجزیه پایداری