نحوه شکل گیری تصویر در هنر اسلامی با اتکا بر نظریه سه گانه بدن، تصویر و رسانه هانس بلتینگ

در سنت هنر اسلامی، مسئله ی «تصویر» همواره در بستری از تفسیرهای فلسفی، عرفانی و فقهی شکل گرفته که آن را به جای بازنمایی مستقیم واقعیت، در پیوند با مفاهیمی چون تجرید، نمادگرایی، و شمایل گریزی قرار می دهد. در این مقاله، با طرح پرسش بنیادین نحوه شکل گیری تصویر در هنر اسلامی با اتکا بر نظریه سه گانه بدن، تصویر و رسانه تلاش شده است تا از دریچه ی نظریه ی تصویر هانس بلتینگ، بازفهمی از جایگاه تصویر در هنر اسلامی ارائه شود. بلتینگ با عبور از تلقی شیءمحور تصویر، آن را رخدادی می داند که در تعامل سه گانه ی بدن (به مثابه حامل حافظه ی فرهنگی)، تصویر (به مثابه پدیده ای فرهنگی و ذهنی) و رسانه (به مثابه ظرف مادی تصویر) شکل می گیرد. بر اساس این چارچوب، مقاله نشان می دهد که تصویر در هنر اسلامی نه تنها حذف نشده، بلکه از قالب های شمایل نگارانه ی رایج در هنر غربی فاصله گرفته و در قالب هایی چون خوشنویسی، تذهیب، معماری و هندسه ی مقدس به حیات خود ادامه داده است. این «مهاجرت تصویر» از بازنمایی به تجرید، نشانه ی تحول در شیوه های ادراک و بازنمود معنویات در فرهنگ اسلامی است که در آن بدن هنرمند و بیننده در پیوند با رسانه، تجربه ای زیباشناختی و معناشناختی متفاوت می آفرینند. مقاله با تلفیق نظریه ی بلتینگ و تحلیل مصادیق هنر اسلامی، کوشیده است امکانی برای گفت وگوی بینافرهنگی درباره ی تصویر فراهم آورد و چارچوبی نظری برای تحلیل نظام های غیرشمایل نگارانه ی تصویری پیشنهاد کند.

کلیدواژه ها:

تصویر ، هنر اسلامی ، هانس بلتینگ ، شمایل گریزی ، مهاجرت تصویر