ارزیابی اثر کودهای زیستی بر عملکرد، کیفیت و کمیت اسانس Dracocephalum moldavica L. در شرایط اقلیمی خوزستان

سابقه و هدف: استفاده از کودهای شیمیایی برای تولید محصولات با عملکرد بالا در کوتاه ترین زمان ممکن نگرانی عمومی را در مورد پایداری، ایمنی و امنیت مواد غذایی ایجاد کرده است. ازاین رو، جایگزین هایی مانند کود زیستی در تضمین ایمنی و امنیت غذایی نیاز است. کودهای زیستی ابزار مهمی در کشاورزی پایدار هستند و می توانند به گیاهان در مقابله با تنش های محیطی کمک کنند. کاربرد این کودها در کشت گیاهان دارویی که ماهیت آنها تضمین سلامت جامعه است رو به افزایش است. گیاه دارویی بادرشبی با نام علمی Dracocephalum moldavica L. از خانواده نعناعیان است که تمامی پیکر گیاه حاوی اسانس است. در طب سنتی از آن برای درمان ناتوانی های ذهنی، میگرن و مشکلات قلبی عروقی، احتقان، سردرد، معده درد، ناراحتی های کبدی و به عنوان آرام بخش استفاده می شود. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر کودهای زیستی بر روی گیاه دارویی بادرشبی در شرایط آب و هوایی خوزستان انجام شد.مواد و روش ها: بررسی اثر کودهای زیستی بر رشد، عملکرد و کمیت و کیفیت اسانس گیاه دارویی بادرشبی، به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با ۷ تیمار و در سه تکرار در گروه علوم و مهندسی باغبانی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان در سال ۱۴۰۱ انجام شد. پس از آنالیز خاک و آماده سازی زمین، بذرها نشاء شده و در اسفندماه به زمین اصلی منتقل شد. کلیه عملیات کاشت و داشت شامل آبیاری و کنترل علف های هرز به طور یکسان برای همه تیمارها اعمال شد. تیمارهای آزمایشی شامل شاهد (بدون کود-C)، تلقیح با بیوپتاس (K)، تلقیح با بیوازت (N)، تلقیح با بیوفسفر (P)، تلقیح با بیوازت+بیوفسفات (NP)، تلقیح با بیوازت+ بیوپتاس (NK) و تلقیح با بیوازت+ بیوفسفر+ بیوپتاس (NPK) بودند. برداشت اندام های هوایی گیاه دارویی بادرشبی در مرحله گلدهی انجام شد. صفات مورد ارزیابی شامل ارتفاع بوته، تعداد گل آذین، طول گل آذین اصلی، وزن تر، وزن خشک، میزان اسانس، عملکرد وزن خشک و عملکرد اسانس بودند. استخراج اسانس به روش تقطیر با آب و به وسیله دستگاه کلونجر انجام شد و ترکیبات موثره اسانس با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی گازی- طیف سنجی جرمی (GC-MS) شناسایی گردید. داده های حاصل با استفاده از نرم افزار آماری ۹.۱ SAS تجزیه واریانس شده و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال ۵% انجام شد. رسم نمودارها با بهره گیری از نرم افزار EXCEL  انجام شد.نتایج: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که کودهای زیستی اثر معنی داری بر تمام صفات مورد بررسی گیاه دارویی بادرشبی داشتند. نتایج مقایسه میانگین نشان داد، بیشترین ارتفاع بوته (۹۰.۸ سانتی متر) در تیمار P و تعداد گل آذین (۱۱.۹۱ عدد) و طول گل آذین اصلی (۳۱.۱۰ سانتی متر)، وزن تر (۵۰.۳۱ گرم)، وزن خشک (۱۱.۳۱ گرم)، درصد اسانس (وزنی/وزنی) (۲ درصد)، عملکرد وزن خشک (۳۳۹۳.۵ کیلوگرم در هکتار) و عملکرد اسانس (۶۹.۱۹ کیلوگرم در هکتار) در تیمار تلقیح با بیوازت+بیوفسفر+ بیوپتاس (NPK) مشاهده گردید. کمترین ارتفاع بوته (۷۱.۵۰ سانتی متر)، تعداد گل آذین (۴.۱۲ عدد) و طول گل آذین اصلی (۱۷.۵۷ سانتی متر)، وزن تر پیکر رویشی (۱۵.۶۸ گرم)، وزن خشک پیکر رویشی (۳.۹۸ گرم)، عملکرد وزن خشک (۱۱۹۴.۷۵ کیلوگرم در هکتار) و عملکرد اسانس (۴.۹۸ کیلوگرم در هکتار) در تیمار تلقیح با بیوپتاس (K) و درصد اسانس (۰.۴۴ درصد)، در تیمار تلقیح با بیوازت (N) مشاهده شد. نتایج آنالیز اجزای اسانس با دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) نشان داد بین تیمارهای مختلف از نظر اجزای اسانس اختلاف وجود دارد. به طوری که، بیشترین میزان نرال (۱۷.۵ درصد) در تیمار P، ژرانیول (۷.۹ درصد) در تیمار NPK، ژرانیال (۳۲.۱ درصد) در تیمار K، نریل استات (۲.۵ درصد) در تیمار NPK و ژرانیل استات (۷۳.۲ درصد) در تیمار NK وجود دارد.نتیجه گیری: براساس نتایج، استفاده تلفیقی از کودهای زیستی، به ویژه NPK برای تولید حداکثر عملکرد و اسانس گیاه دارویی بادرشبی در شرایط اکولوژیکی مشابه پیشنهاد می گردد. پیش بینی می شود در این شرایط و بدون استفاده از کودهای شیمیایی، کشت این گیاه دارویی در یک سیستم کشاورزی پایدار منجر به تولید سالم، پایدار و اسانس با کیفیت شود.

کلیدواژه ها:

بادرشبی (Dracocephalum moldavica L.) ، عملکرد ، کشاورزی پایدار ، کود زیستی