ارزیابی تحلیلی سنت تدفینی تهی گور در شرق ایران: مطالعه موردی محوطه های شهرسوخته، شهداد (خبیص) و خنامان

شناخت شیوه های تدفین و تفسیر گورنهاده ها، تبلور فرهنگ و بازتابی از عقاید بشری نسبت به جهان دیگر، آداب ورسوم، باورهای مذهبی و همچنین ساختارها و پیچیدگی های اجتماعی است. با ظهور مراکز شهری و گسترش آن ها در دوره مفرغ قدیم و میانی سبب شکل گیری ارتباطات تجاری گسترده و برهم کنش های فرهنگی ویژه ای میان مهم ترین کانون های فرهنگی جنوب و شمال شرق و آسیای میانه می شود که پس از آن در دوره مفرغ جدید با ظهور فرهنگ بلخ-مرو/خراسان بزرگ نیز ادامه می یابد. در این دوره سنت های تدفینی ویژه ای شکل گرفته که مهم ترین آن تهی گور است و درک کلی منشا تهی گورها از اهداف اصلی پژوهش حاضر نیز محسوب می شود.  آن ها  گوری اند که فاقد بقایای اسکلت متوفی بوده و احتمالا کارکرد یادمانی داشته یا تنها یک سنتی تدفینی اند. شکل گیری این سنت از دوره مفرغ قدیم در جنوب شرق و در گورستان های شهرسوخته، شهداد و خنامان گزارش شده و  در دوره های بعد، یعنی مفرغ میانی و جدید به عنوان پدیده ای فراگیر در نیمه شرقی ایران و آسیای میانه مطرح می شود؛ در این راستا پرسش اصلی پژوهش، چرایی و چگونگی این موضوع و مکانیزم های انتشار این سنت است که حجم و تعداد تهی گورهای کاوش شده در مناطق فرهنگی متعدد و گاهنگاری های ارائه شده برای آن ها به تحلیل موضوع کمک می کند. فرض کلی بر این منطق استوار است که باتوجه به بررسی کمی و گاه شناختی جامعه آماری منشا اصلی این سنت یا شیوه تدفینی به منطقه جنوب شرق ایران و مشخصا دوره مفرغ قدیم در محوطه شهرسوخته سیستان و گورستان الف شهداد نسبت داده می شود. این سنت سپس در دوره مفرغ میانی در گورستان ب و ج شهداد و خنامان کرمان رواج یافته و درنهایت در راستای ارتباطات فرهنگی، جابه جایی مردم و اندیشه های مکانیزم شبکه های ارتباطی، تجارت های غیرمستقیم و پیشه وران کوچ رو، به صورت فراگیر در مناطق میانه آسیا در دوره مفرغ جدید، انتشار پیدا کرده است.

کلیدواژه ها:

فرهنگ بلخ-مرو/خراسان بزرگ ، شهرسوخته ، شهداد ، سنت های تدفین ، تهی گور