بررسی تاثیر فعالیت های حرکتی منظم بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی (با تاکید بر دروس ریاضی، علوم و زبان فارسی)

در دهه های اخیر، رابطه بین فعالیت های بدنی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان به عنوان یکی از موضوعات مهم و چندبعدی در حوزه آموزش و پرورش، علوم شناختی، روان شناسی تربیتی و تربیت بدنی مطرح شده است. با توجه به تغییر سبک زندگی کودکان در عصر دیجیتال، کاهش سطح تحرک و افزایش زمان سپری شده در فعالیت های بی حرکت همچون تماشای تلویزیون یا استفاده از دستگاه های الکترونیکی، افت عملکرد تحصیلی و تمرکز ذهنی در میان بسیاری از دانش آموزان گزارش شده است. در این زمینه، پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر فعالیت های حرکتی منظم و سازمان یافته بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی انجام شده است؛ به ویژه در دروس پایه ای همچون ریاضی، علوم تجربی و زبان فارسی که نقش کلیدی در شکل گیری مهارت های شناختی، زبانی و منطقی دانش آموزان دارند.این مطالعه با در نظر گرفتن نظریه های روان شناختی رشد شناختی، از جمله دیدگاه های ژان پیاژه و ویگوتسکی، بر این فرض استوار است که فعالیت های حرکتی می توانند فرایندهای ذهنی را تحریک کرده و زمینه ساز بهبود عملکرد در حوزه های مختلف یادگیری شوند. همچنین، یافته های تحقیقات علوم اعصاب و روان شناسی شناختی در سال های اخیر نشان می دهد که فعالیت بدنی باعث افزایش جریان خون به مغز، ترشح نوروترنسمیترهایی مانند دوپامین و سروتونین، و در نتیجه بهبود عملکرد حافظه، تمرکز، و توانایی حل مسئله می گردد.در این پژوهش از روش ترکیبی (کمی و کیفی) استفاده شده است. جامعه آماری شامل دانش آموزان دختر و پسر پایه های سوم تا ششم ابتدایی در پنج مدرسه دولتی شهر تهران در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ می باشد. نمونه گیری به روش تصادفی خوشه ای انجام شد و نمونه ای شامل ۲۰۰ دانش آموز انتخاب گردید. ابزارهای گردآوری اطلاعات شامل آزمون های استاندارد پیشرفت تحصیلی در دروس ریاضی، علوم و زبان فارسی، پرسشنامه فعالیت های بدنی سازمان یافته (بر اساس تعداد جلسات، مدت و نوع فعالیت)، و مصاحبه های نیمه ساختاریافته با معلمان تربیت بدنی و معلمان کلاس بود.یافته های کمی نشان داد که میانگین نمرات تحصیلی دانش آموزانی که به طور منظم (سه جلسه در هفته و هر بار حداقل ۳۰ دقیقه) در فعالیت های بدنی مشارکت داشتند، به طور معناداری بالاتر از دانش آموزانی بود که فعالیت حرکتی محدود یا نامنظمی داشتند. این تفاوت در درس ریاضی بیشترین میزان اثر را داشت، به گونه ای که مهارت حل مسئله و محاسبه در بین دانش آموزان فعال به طور متوسط ۱۲٪ بالاتر از گروه غیر فعال بود. در درس علوم، مشاهده شد که دانش آموزان فعال توانایی بیشتری در درک مفاهیم علمی، طراحی آزمایش و تحلیل نتایج داشتند. همچنین، در درس زبان فارسی نیز پیشرفت در مهارت درک مطلب، نگارش خلاق و دایره واژگان قابل توجه بود.در بخش کیفی، مصاحبه ها با معلمان نشان داد که دانش آموزان پرتحرک، علاوه بر پیشرفت تحصیلی، رفتارهای اجتماعی مناسب تری نیز از خود نشان می دهند؛ از جمله مشارکت در کار گروهی، اعتماد به نفس بالا، کاهش اضطراب امتحان و افزایش اشتیاق به حضور در کلاس. همچنین، معلمان معتقد بودند که دانش آموزانی که بعد از زنگ ورزش وارد کلاس می شوند، تمرکز بیشتری داشته و کمتر دچار بی قراری یا خستگی ذهنی هستند.نتایج این پژوهش همسو با تحقیقات بین المللی مانند مطالعات انجام شده در کشورهای فنلاند، کانادا و ژاپن است که در آن ها نشان داده شده ادغام فعالیت بدنی با برنامه درسی منجر به بهبود عملکرد شناختی و افزایش یادگیری می شود. علاوه بر این، یافته ها بیانگر آن هستند که فعالیت بدنی باید نه تنها به عنوان بخشی از برنامه سلامت جسمانی بلکه به عنوان ابزار آموزشی و تقویت ذهن در محیط مدرسه مورد توجه قرار گیرد.از مهم ترین دستاوردهای نظری این پژوهش می توان به تایید دوباره فرضیه تعامل بین حرکت و شناخت اشاره کرد که بر اساس آن، بدن و ذهن به صورت یک سیستم یکپارچه عمل می کنند و توسعه یکی منجر به بهبود دیگری می شود. از منظر عملی، این مطالعه نشان می دهد که سیاست گذاران آموزشی باید زمان اختصاص داده شده به تربیت بدنی را در برنامه درسی مدارس ابتدایی افزایش دهند و رویکردهایی نوآورانه همچون «یادگیری مبتنی بر حرکت» یا «یادگیری بین رشته ای» را در کلاس درس گسترش دهند.در پایان می توان گفت که تربیت بدنی در مدارس ابتدایی نباید به عنوان یک درس فرعی یا جنبی نادیده گرفته شود، بلکه باید به عنوان ابزاری قدرتمند برای ارتقاء کیفیت آموزشی، رشد شناختی، بهبود سلامت روان و اجتماعی شدن دانش آموزان در نظر گرفته شود. امید است نتایج این پژوهش بتواند گامی کوچک اما موثر در جهت بهبود سیاست های آموزشی و پرورشی کشور و ارتقاء کیفیت یادگیری در مدارس ابتدایی ایران باشد.

کلیدواژه ها:

فعالیت های حرکتی ، پیشرفت تحصیلی ، دانش آموزان ابتدایی ، تربیت بدنی ، یادگیری فعال ، رشد شناختی ، دروس ریاضی ، علوم تجربی ، زبان فارسی ، تمرکز ، انگیزش تحصیلی ، یادگیری مبتنی بر حرکت