بررسی سیر تحول «مباحث تابعه علیت» بر مبنای سه سیر فلسفی

با پذیرش سه سیر فلسفی ملاصدرا، مساله اصلی مقاله حاضر بررسی تحول مباحث مرتبط با علیت بر اساس سیرهای یاد شده است؛ در سیر اول متناسب با دیدگاه متکلمان، رابطه ی حق تعالی با مخلوقات به نحو رابطه «موثر و متاثر» است؛ در این نحوه نظر، نه تنها امکان انفصال بین علت و معلول وجود دارد، بلکه لازمه ی این سیر، نگاه تباین بالذاتی و لازمه ی آن هم محال بودن هر نوع علیتی میان پدیده-هاست. حال آن که در سیر دوم به پشتوانه ی اصالت و وحدت تشکیکی وجود، رابطه به نحو «علت و معلول» و به تبع آن، تبیین مراتبی است؛ رابطه ی یاد شده متناسب با سیر سوم به نحو «ظاهر و مظهر» می باشد که در این وجه نظر، معلول شان و ظهوری از علت است؛ در دو سیر اخیر به دلالت مبانی، بر معیت دایمی علت با معلول و ظاهر با مظهر با حفظ تفاوت دو مرتبه تاکید می شود. به همین نحو به اقتضای سیر اول «عطاء، اعطاء و معطی» مغایر از هم اند؛ به اقتضای سیر دوم این سه باهم اتحاد و بر مبنای سیر سوم باهم وحدت دارند. نسبتی که میان عناصر علیت یعنی علت و معلول برقرار است بر مبنای سیر اول از نوع اضافه ی مقولی، بر مبنای سیر دوم از نوع اضافه ی اشراقی و بر مبنای سیر سوم از نوع اضافه ی قیومی است؛ که با موضوعات اشاره شده بر مبنای سه سیر تطابق دارد.

کلیدواژه ها:

سه سیر فلسفی ، علیت ، اصالت ماهیت ، اصالت وجود وحدت تشکیکی ، اصالت وجود وحدت شخصی