مدل سازی تغییرات مکانی مولفه های کیفی آب با استفاده از متغیرهای ژئومورفومتری (مطالعه موردی: حوضه های آبخیز تالش)

آگاهی از تغییرات مکانی کیفیت آب رودخانه ­ها و عوامل موثر بر آن به جهت نیاز مبرم مصارف مختلف انسانی به آب سالم اهمیت اساسی دارد. تحقیق حاضر با در پیش گرفتن رویکرد سیستمی و با هدف مدل سازی روابط کمی بین خصوصیات هندسی حوضه آبخیز و تغییرات مکانی مولفه­ های کیفی آب در حوضه ­های آبخیز تالش انجام گرفت. ابزار تحقیق شامل نقشه ­های زمین­ شناسی، مدل رقومی ارتفاعی (DEM)، و داده­ های کیفی آب در ۱۲ ایستگاه هیدرومتری بود. به منظور تشخیص و تعیین روابط کمی از تحلیل­ های همبستگی و رگرسیونی بین متغیرهای ژئومورفومتری (۱۵ متغیر) و متغیرهای کیفی کل جامدات محلول (TDS) و قابلیت هدایت الکتریکی (EC) کمک گرفته شد. دست­یابی به مدل کلی رگرسیونی از طریق روش ­های جبری و گام به گام میسر شد. نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که روابط همبسته معنی ­داری بین ۸ متغیر مساحت حوضه، متوسط ارتفاع، متوسط شیب، طول رودخانه اصلی، طول آبراهه­ ها، نسبت انشعاب، تراکم زهکشی، ضریب گراویلیوس، زمان تمرکز، شاخص ناهمواری و دو متغیر کیفی آب وجود دارد. ضرایب همبستگی از ۶/۰ تا ۸۸/۰ متغیر بود. به ­علاوه، با افزایش میزان متغیرهای مستقل فوق، میزان TDS و EC  افزایش یافته و درنتیجه کیفیت آب کاهش یافت. در مدل­ های رگرسیونی حاصل از اعمال روش جبری، نزدیک به ۹۸ درصد واریانس متغیرهای کیفی TDS و EC  قابل توضیح بود. در مدل­ های رگرسیونی حاصل از اعمال روش گام به گام با استفاده از دو متغیر طول رودخانه اصلی و شیب حوضه به ترتیب ۷۸ و ۸۸ درصد واریانس متغیرهای کیفی TDS و EC  قابل توضیح بود. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که با تکیه بر داده ­های رقومی ارتفاعی و مدل­ های آماری رگرسیونی می­ توان به راحتی و با دقت کافی به مدل­ های کارا و مفید جهت پیش ­بینی تغییرات مکانی TDS و EC  در رودخانه ­های تالش دست یافت که برای برنامه ­ریزان و طراحان منابع آب مفید می­ باشد.

کلیدواژه ها:

کیفیت آب رودخانه ، ژئومورفومتری ، مدل سازی پیش بینی ، حوضه های تالش ، تحلیل رگرسیون