اثر اندازه مزرعه بر عوامل موثر در خلاء عملکرد دانه گندم (.Triticum aestivum L) دیم در منطقه گمیشان استان گلستان

فاصله بین عملکرد دانه واقعی کشاورزان و عملکرد دانه پتانسیل، خلاء عملکرد نامیده می شود که معمولا به دلیل مدیریت زراعی نامناسب به وجود می آید و بخشی از آن به دلایل غیرزراعی و توان مالی کشاورزان و میزان دسترسی به تجهیزات و امکانات ارتباط دارد. این احتمال وجود دارد که کشاورزانی که مزارع بزرگ­تری در اختیار دارند، مدیریت زراعی مناسب تری نیز دارند. این تحقیق با هدف ارزیابی اثر اندازه (مساحت) مزرعه بر خلاء عملکرد و اجزای آن، در سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در مزارع گندم دیم منطقه گمیشان در استان گلستان اجرا شد. برای شناسایی عوامل محدودکننده عملکرد دانه، یک طرح پیمایشی در ۹۵ مزرعه به صورت بازدیدهای میدانی و مصاحبه چهره به چهره با کشاورزان اجرا شد. عوامل مورد ارزیابی شامل مساحت مزرعه، سابقه کشاورز و کلیه عملیات زراعی انجام شده از آماده­سازی زمین، کاشت، داشت، برداشت و مقدار عملکرد واقعی کشاورزان بودند. مزارع مورد نظر به سه سطح کوچک (یک تا پنج هکتار)، متوسط (پنج تا ۱۰ هکتار) و بزرگ (۱۰ هکتار و بیشتر) گروه بندی شده و سپس عوامل مدیریتی، عملکرد دانه و میزان خلاء عملکرد به تفکیک در هر گروه تعیین شدند. برای شناسایی عوامل ایجاد کننده خلاء عملکرد و تعیین محدودیت­های اصلی عملکرد از روش تحلیل مقایسه کارکرد (CPA) استفاده شد. نتایج نشان داد که میزان خلاء عملکرد در مزارع کوچک ۸۳ درصد، مزارع متوسط ۶۴ درصد و مزارع بزرگ ۶۲ درصد بود. میانگین عملکرد واقعی گندم دیم در مزارع کوچک، متوسط و بزرگ به­ترتیب ۱۳۹۲، ۵/۱۷۷۰ و ۵/۲۰۳۲ کیلوگرم در هکتار بود. عوامل موثر بر خلاء عملکرد در مزارع کوچک شامل تاریخ کاشت (۳/۴ درصد)، مقدار کود سرک (۱۱/۲ درصد)، علف کش های آتلانتیس+ برومایسید (۴۸/۵درصد)، علف کش های آتلانتیس+ گرانستار (۱۴/۱درصد)، علف کش آتلانتیس (۱۷/۴درصد) و علف های هرز (۵/۴درصد)، در مزارع متوسط شامل تیمار بذر با اسید هیومیک (۱۴ درصد)، تاریخ کاشت (۱۲/۸درصد)، مقدار کود سرک (۴۳/۲درصد)، محلول پاشی ریزمغذی ها (۶/۹ درصد)، علف کش های آتلانتیس+ برومایسید (۱۳/۳درصد)، علف های هرز (۹/۸ درصد) و در مزارع بزرگ شامل تناوب زراعی (۹/۳درصد)، تراکم بوته (۳۰/۲درصد)، تقسیط کود سرک (۱۵/۹درصد)، علف کش های آتلانتیس+برومایسید (۲۰/۱درصد)، قارچ کش تیلت (۹/۵ درصد)، بیماری ها (۱۱/۸درصد) و برداشت محصول (۳/۲درصد) بودند. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که با افزایش اندازه مزرعه، خلاء عملکرد کاهش می­یابد. عوامل ایجادکننده خلاء عملکرد در هر گروه از مزارع مورد ارزیابی در برخی موارد متفاوت و در برخی یکسان بودند، با این حال میزان اثر آنها بسته به اندازه مزرعه متفاوت بود.

کلیدواژه ها:

Crop rotation ، Grain yield ، Herbicide ، Plant density and Rainfed wheat ، تراکم بوته ، تناوب زراعی ، عملکرد دانه ، گندم دیم و علف کش