تحلیل اسطوره ایزد نباتی در قصه «گدولی و ماده گاو»

زمینه/ هدف: آیین های باروری یکی از گونه های پربسامد اساطیر است که بخش گسترده ای از اساطیر جهان را در خود جای داده است. این اسطوره، توجیه انسان عصر باستان از زندگی دوباره گیاهان در فصل بهار است که به شکل های گوناگون در گوشه و کنار جهان نمود یافته است. دموزی/ تموز، آتیس، آدونیس، دیونیزوس، اوزیریس، بعل، پرسفون، بالدر، معروف ترین ایزدان گیاهی در اساطیر جهان هستند. در اساطیر ایرانی نیز سیاوش در زمره ایزدان گیاهی است که ماجراهای مربوط به او بخش بزرگی از شاهنامه را دربرگرفته است. نگارنده در بررسی های میدانی خود افسانه ای را ضبط کرده است که همسانی های شگرفی با دیگر داستان های مشابه خود در اسطوره های جهان دارد. این روایت پیش از این در هیچ منبعی مکتوب نشده و با توجه به این که شمار اندکی از افراد کهن سال این افسانه را در خاطر دارند، در آستانه فراموشی است. هدف این پژوهش ضبط و بررسی تحلیلی این روایت در آستانه فراموشی است روش/ رویکرد: این مقاله به روش میدانی و کتاب خانه ای و با رویکرد توصیفی- تحلیلی نگارش شده است. یافته ها/ نتایج: یافته های پژوهش نشان می دهد که شخصیت «گدولی» که در این قصه در نقش ایزد گیاهی ظاهر شده است، مانند دیگر همتایان خود از تولد تا مرگ، ارتباطی ویژه با طبیعت و سرسبزی آن دارد؛ قهرمان داستان برای نجات طبیعت و بازگرداندن حیات و سرسبزی به جهان، با دیو خشک سالی که عامل زایش- ماده گاو- را به بند کشیده است، نبرد می کند و با شکست دادن او، جهان دوباره نو می شود. ایزد نباتی در این داستان عامیانه نیز مانند دیگر همتایان خود، به وسیله زنی- که در این داستان در نقش معشوق ظاهر می شود- به درون گیاه نی فرستاده می شود. هر چند این زن/ الهه، برخلاف داستان های مشابه، تلاشی برای بازگرداندن ایزد نباتی نمی کند. حضور شخصیت هایی مانند گدولی، ماندنی و گل بس، نقش پررنگ اونالک ها در روند داستان، مطرح شدن گاو به عنوان عامل زایش، مکان های بومی و آشنا برای مردم منطقه، رنگ و بوی بومی به داستان داده است.

کلیدواژه ها:

ایزد گیاهی ، دیو خشک سالی ، عامل زایش ، گدولی ، ماده گاو