مفهوم سازی ارزش فرهنگی احترام، مطالعه موردی"عذرخواهی" در شاهنامه فردوسی در چهارچوب زبان شناسی فرهنگی

شاهنامه را سند هویت ایرانیان دانسته اند؛ مفاهیم و ارزش‍های والای انسانی در لابه‍لای روایت داستان‍ها و جنگ‍ها دیده می شود. در این پژوهش تلاش می شود بیان گردد که فردوسی در این اثر فاخر ادبی چگونه هویت‍ و فرهنگ ایرانیان را با تمرکز بر احترام و "عذرخواهی" به عنوان عناصر هویت‍ساز و فرهنگ‍ساز، ضمن روایت‍ها به تصویر کشیده است. پرسش پژوهش این است که "عذرخواهی" چگونه در زبان شاهنامه مفهوم سازی شده است. با استفاده از "چهارچوب زبان‍شناسی فرهنگی" (برگرفته از دیدگاه شریفیان) مفهوم سازی ارزش فرهنگی اجتماعی"عذرخواهی" در قالب طرح واره‍های کاربردشناسی، تک‍مفهوم و تک کنش فرهنگی در تمامی و تک تک ابیات شاهنامه (حدود۵۰۰۰۰ بیت) شناسایی و به صورت کنش‍های کلامی و غیرکلامی مقوله‍بندی شدند. سپس با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی متغیرهای سن و موقعیت اجتماعی بررسی‍ شد تا آشکار گردد که مفهوم‍سازی فرهنگی این ارزش اجتماعی در کتاب شاهنامه چگونه نمود یافته است. نتیجه اینکه مفهوم‍سازی عذرخواهی در زبان ادبی شاهنامه به دو صورت کنش کلامی مانند "پوزش آوردن"، "آفرین کردن" و "بستودن"؛ و کنش غیرکلامی مانند " گنج فرستادن"، "بر پای خاستن" و "نماز بردن" نمود یافته است که کنش کلامی در تعامل اجتماعی افراد با موقعیت بالا به پایین، و کنش غیرکلامی در تعامل اجتماعی پایین به بالا بیشتر به کار رفته است.

کلیدواژه ها:

"تک مفهوم" ، " تک کنش" ، "طرح واره کاربردی" ، "مفهوم سازی فرهنگی" ، "عذرخواهی" ، "شاهنامه فردوسی"