بررسی آثارفقهی حقوقی قاعده ی نفی عسر وحرج برطلاق

یکی از مشخصات بارز فقه شیعه پویایی آن است که رمز مانایی و تفوق آن بر سایر مذاهب است. از شاخص های این مکتب پاسخگویی به نیازهای بشر با توجه به اقتضائات زمانی و مکانی است. از لوازم این تطابق، قواعد تنظیم کننده و کنترل کننده فقهی است که عمومیت و شمول احکام شرعی را با مصادیق و موارد تنظیم می نماید. یکی از این قواعد که فقها در موارد فراوان به آن تمسک کرده اند و به موجب آن حکم به رفع تکلیف حرجی برای مکلف داده اند، قاعده نفی عسر و حرج است. این قاعده در مباحث مختلف، اعم از عبادات و معاملات مورد استفاده قرار می گیرد. مبنای این قاعده نیز آیات و روایات متعددی است که در این خصوص وجود دارد. یکی از زمینه های مورد استناد قاعده حقوق خانواده است. در این پژوهش با استفاده از روش اسنادی (کتابخانه ای) ابتدا این قاعده مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است و سپس به آثار فقهی و حقوقی آن در بحث حقوق و احکام خانواده پرداخته شده است. عمومیت و شمول احکام فقهی و به تبع آن حقوق و احکام خانواده، گاهی خانواده ها و افراد را با مشکلات ی در تطبیق این احکام با مصادیق و موارد مواجه می کند. این قاعده تنظیم کننده ی احکام با مصادیق و موارد می باشد. مبانی این قاعده آیات متعدد از قرآن کریم و روایات موجود از معصومین(ع) است. با توجه به این که این قاعده در تعدیل و تکمیل قوانین شرعی نقش اساسی دارد، به مفهوم قاعده مذکور، دلایل و رابطه ی آن با سیر احکام و موارد کاربرد آن خصوصا در مبحث خانواده توجه شده است. از آن جایی که ماده ۳۳۱۱ قانون مدنی بر اساس این قاعده استوار گردید، به جنبه های مختلف عسر و حجر در این ماده پرداخته شده است. طبق این ماده، در مواردی که ادامه ی زوجیت، زوجه را در وضعیت عسر و حرج قرار دهد، با مراجعه به حاکم و اثبات عسر و حرج می تواند درخواست طلاق نماید. همچنین نظریات فقها در خصوص عسر و حرج در روابط خانوادگی، سیر تنظیم و تشریع این قاعده و آثار آن در روابط خانوادگی نیز بررسی شد. طبق یافته های این تحقیق و با توجه به منابع استفاده شده و همچنین نظریات فقها و حقوقدانان، هرگاه در زندگی زناشویی دوام زوجیت برای زوجه همراه با سختی و مشقت غیرمتعارف باشد به گونه ای که ادامه این زندگی به کیان، شخصیت و انسانیت او لطمه وارد کند زوجه می تواند با مراجعه به دادگاه، مقدمات رهایی از این وضعیت را فراهم نماید.

کلیدواژه ها:

حرج ، عسر ، عسر و حرج ، قاعده فقهی ، حقوق خانواده