تحلیل تطبیقی مجازات اعدام در حقوق کیفری ایران و فقه اسلامی با تاکید بر الزامات حقوق بین الملل بشر

مجازات اعدام به عنوان شدیدترین واکنش کیفری، همواره محل مناقشه بوده است. در حقوق کیفری ایران، به دلیل ابتناء بر فقه اسلامی امامیه، مجازات اعدام برای طیفی از جرائم سخت گیرانه پیش بینی شده و در عمل نیز ایران یکی از کشورهایی است که آمار اجرای اعدام در آن بالا است. در مقابل، در گفتمان حقوق بین الملل بشر معاصر، روندی به سوی تحدید و حتی لغو کامل این مجازات به عنوان نقض احتمالی حق حیات و کرامت انسانی شکل گرفته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد تطبیقی، به بررسی مبانی نظری مجازات اعدام، موارد مشروعیت آن در حقوق موضوعه ایران و فقه امامیه و میزان تطابق یا تعارض آن ها با تعهدات بین المللی ایران می پردازد. ابتدا مفهوم و فلسفه ی کیفر اعدام و دیدگاه های موافق و منتقد آن تبیین می گردد. سپس موارد مجازات اعدام در قانون مجازات اسلامی ایران (قصاص نفس، حدود سالب حیات و تعزیرات) با مستندات فقهی مربوطه مقایسه می شود. همچنین الزامات حقوق بشری از جمله میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و کنوانسیون حقوق کودک در زمینه ی مجازات اعدام و تعهدات ایران بررسی شده است. یافته ها نشان می دهد که هرچند مبانی فقهی، مجازات اعدام را در مواردی مانند قتل عمد، محاربه و برخی جرائم حدی جایز دانسته اند، اما بسیاری از مصادیق اعدام در حقوق عرفی ایران (مانند جرائم مواد مخدر یا ارتداد) الزام شرعی قطعی ندارند و می توان با بازنگری تقنینی و اجتهاد پویا، آن ها را محدود ساخت. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که تطبیق مقررات داخلی با استانداردهای بین المللی بشر، علاوه بر وفای به تعهدات ایران، در پرتو ظرفیت های فقهی مانند قاعده درء (اصل احتیاط در حدود) و تاکید شریعت بر رحمت و گذشت، قابل تحقق است. بر این اساس، پیشنهاد می شود سیاست جنایی ایران به سمت حذف تدریجی اعدام های غیرضروری (به ویژه در جرائم غیرخشونت آمیز) حرکت کند و با تقویت نهادهایی چون عفو و رضایت اولیای دم در قصاص، جایگزین های انسانی تری برای مجازات اعدام فراهم گردد.

کلیدواژه ها:

مجازات اعدام ، حقوق کیفری ایران ، فقه امامیه ، حق حیات ، حقوق بین الملل بشر ، قصاص ، حدود