تجزیه به عامل ها و گروهبندی ژنوتیپ های مختلف گندم تحت شرایط تنش خشکی گلدهی در محیط گلخانه

هدف: گندم مهم ترین گیاه زراعی است که حدود ۲۰ درصد از اراضی جهان به کشت آن اختصاص یافته است. براساس گزارش فائو حدود ۹۰ درصد از کشور ایران در نواحی خشک و نیمه خشک قرار دارد. تنش خشکی هرساله خسارت فراوانی را در محصولات زراعی ایجاد می­کند و موجب کاهش ۱۷ درصدی عملکرد می­گردد؛ ازاین رو انجام پژوهش ها در زمینه بهبود مقاومت گیاهان در برابر تنش خشکی و یافتن راه­کارهای مناسب به­منظور کمینه ساختن تلفات آب در بخش کشاورزی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. بنابراین ارزیابی و تعیین میزان تحمل به خشکی ژنوتیپ های گندم نان براساس عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش رطوبتی و بررسی اهمیت نسبی صفات ریخت شناسی، فنولوژیکی و فیزیولوژیکی موثر بر عملکرد ژنوتیپ های موردمطالعه به منظور دستیابی به معیارهایی برای انتخاب ژنوتیپ های پرمحصول به­منظور استفاده در برنامه های به نژادی لازم و ضروری است. هدف این پژوهش بررسی روابط موجود بین صفات و استفاده از این روابط در گزینش ارقام پرمحصول تحت شرایط آبیاری مطلوب و تنش خشکی در مرحله شروع گلدهی بود. روش پژوهش: به­منظور شناسایی همبستگی و روابط بین صفات مختلف در گندم نان، ۳۰ ژنوتیپ به عنوان فاکتور فرعی تحت آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح کاملا تصادفی در گلخانه با سه تکرار در شرایط آبیاری طبیعی و تنش رطوبتی شروع گلدهی بررسی شدند. پس از اندازهگیری صفات موردمطالعه، به‎منظور بررسی روابط موجود بین عملکرد و اجزای عملکرد، با سایر صفات و بررسی اهمیت نسبی صفات موثر بر عملکرد ژنوتیپ های موردمطالعه، تجزیه واریانس، مقایسه میانگین ها، تجزیه خوشه ای و تجزیه به عامل­ها انجام شد. یافته ها: تجزیه خوشه ای براساس کلیه صفات در شرایط نرمال و تنش کمبود آب به روش وارد و با استفاده از فاصله مربع اقلیدسی انجام گرفت، در تجزیه خوشه ای تحت شرایط نرمال، چهار گروه ایجاد شد که ژنوتیپ های برتر از نظر وزن دانه در گروه اول (cd-۶، c-۹۳-۸، cd-۳، cd-۵، cd-۷، cd-۴، c-۹۳-۴، cd-۱، cd-۹، c-۹۴-۸ و c-۹۳-۶) با میانگین ۹۳/۷ گرم در واحد پنج بوته قرار گرفتند، اما تحت شرایط تنش خشکی ژنوتیپ های گروه دوم (میهن، اروم، c-۹۳-۳، c-۹۴-۷، c-۹۳-۹، c-۹۴-۳، c-۹۳-۸، cd-۲ و c-۹۳-۷) دارای بیش ترین وزن دانه (۱۸/۲ گرم در واحد پنج بوته) بودند. نتیجه گیری: با توجه به نتایج پژوهش، دو مولفه اول و دوم ۲۴/۷۶ درصد از تغییرات کل داده های اولیه را توجیه کردند که صفات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی توانستند ارقام حساس (C-۹۳-۱۱ و C-۹۳-۴) و متحمل به خشکی (میهن و اروم) را از هم تفکیک نمایند. براساس نتایج تجزیه بای پلات، صفات سطح برگ پرچم، سرعت رشد رویشی، تعداد پنجه بارور، عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله و وزن هزاردانه نقش تعیین کننده در جداسازی ژنوتیپ­ها تحت شرایط نرمال و تنش داشتند.

کلیدواژه ها:

تجزیه تابع تشخیص ، خشکی ، صفات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی