آیین های سوگواری دوره صفوی؛ مطالعه تطبیقی متن و تصویر

واکنش به حادثه مرگ در دایره خویشان و نزدیکان و بعضا در دایره‎ای فراتر از آن (متناسب با جایگاه اجتماعی شخص متوفی) در طول تاریخ با آداب و سنن خاصی بروز یافته است. بخش از این واکنش مرتبط با حسیات درونی افراد و بخش دیگری از آن مرتبط با باورها و سنتهای جامعه محل زیست شکل میگرفت. معاصر با دوران صفوی نیز آیینها و سنت‎های سوگواری تحت تاثیر همین دو عامل متبلور میگشت. شناخت این سنتها به دلیل تداوم برخی از آن در آیینهای عزاداری امام حسین (ع) در دوران معاصر از اهمیت بالایی برخوردار است. بخشی از این آییین ها در منابع تاریخی و تاریخنگاری عهد صفوی و بخش قابل توجهی در گزارشهای مربوط به ناظران خارجی انعکاس یافته است. اما در همین دوران به مدد هنر نگارگری بخش عمده ای از این آیین ها به تصویر کشیده شده است. پژوهش حاضر با مطالعه آیینهای سوگواری دوره صفوی بر اساس منابع مکتوب و انطباق با منابع تصویری در پی شناسایی این سنت‎ها بوده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که سوگواری ایرانیان عهد صفوی با سنت‎ها و آیینهایی چون: گریه و فغان، اوخشاما، باش آچماق، موی کندن، سیاه پوشی، کبودپوشی، نیمه برهنگی، سینه زنی، علم گردانی، نواخت طبل و شیپور و نی و سنج و دف، نشتر و قمه زنی و دندان کشی، چاک گریبان و علم گردانی همراه بوده است. بسیاری از این سنت‎ها هر چند در سوگواری‎های روزمره رنگ باخته اما، در آیینهای عزاداری امام حسین (ع) در محدوده زمانی از گذشته نزدیک تا اکنون باقی مانده است.

کلیدواژه ها:

سوگواری ، صفویه ، نگارگری ، تاریخ نگاری ، سیاه پوشی