ارزیابی اثر تغییر کاربری اراضی بر سیل خیزی با رویکرد آینده پژوهی در حوزه آبخیز چالوس

زمینه و هدف: تغییرکاربری اراضی و توسعه بی رویه شهرها و روستاها در سطح حوزه های آبخیز و یا حاشیه رودخانه ها و مسیل ها یکی از مهم ترین علل افزایش خسارات سیلاب محسوب می شود. در همین راستا در پژوهش حاضر با استفاده از تصاویر ماهواره ای و مدل هیدرولوژیکی HEC_HMS به بررسی میزان تاثیر تغییر کاربری اراضی بر سیلاب حوزه آبخیز چالوس پرداخته شد.

روش پژوهش: برای تهیه نقشه پوشش/کاربری اراضی آبخیز چالوس از تصاویر ماهواره لندست استفاده شد و چهار طبقه کاربری (اراضی کشاورزی، زمین های مرتفع وکوهستانی، جنگل و مرتع، مناطق مسکونی و شهری) در نظر گرفته شد. پس از تعیین نمونه های تعلیمی از طبقه بندی نظارت شده با الگوریتم حداکثر احتمال برای تهیه نقشه های پوشش/کاربری اراضی حوزه آبخیز چالوس استفاده شد. در پژوهش حاضر مدل سازی تغییرات کاربری اراضی در دو بازه زمانی ۱۹۹۳ تا ۲۰۱۵ (دوره زمانی ۲۲ ساله) و ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ (دوره زمانی ۷ ساله) و ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ و ۲۰۳۰ با استفاده از مدل زنجیره مارکوف و تلفیق آن با اتوماتای سلولی به منظور آشکارسازی انجام شد. سپس ابتدا روند تغییرات CN برحسب تغییر مساحت کاربری ها برای سال های ۲۰۲۵، ۲۰۳۰ محاسبه شد و مدل HEC-HMS برای سه رویداد ۱۶/۰۸/۸۵، ۲۶/۰۸/۹۰، ۲۲/۱۲/۹۲ و ۲۳/۱۲/۹۲ برحسب تغییر مقدار CN با در نظر گرفتن مقدار ثابت برای سایر عوامل برای سال های ذکر شده اجرا شد.

یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد در سال ۲۰۲۵ دبی پیک و حجم سیلاب به ترتیب ۹/۴۵ و ۸/۵۰ درصد نسبت به سال ۲۰۰۶ افزایش یافته است. در سال ۲۰۳۰ تغییرات افزایش دبی پیک و حجم سیلاب نسبت به سال ۲۰۰۶ با توجه به تغییرات CN مشهودتر بوده و به ترتیب ۵۵/۵۰ و ۲/۶۰ درصد افزایش یافته است. دبی پیک و حجم سیلاب در سالهای ۲۰۲۵ و ۲۰۳۰ نسبت به سال ۲۰۱۳ بر اثر تغییر کاربری اراضی تغییرات محسوسی خواهد داشت به طوریکه در سال ۲۰۳۰ دبی پیک ۵/۵۴ درصد و حجم سیلاب ۴۷ درصد نسبت به سال ۲۰۱۳ افزایش خواهد داشت.

نتیجه گیری: با توجه به اینکه تغییر کاربری اراضی در حوزه آبخیز چالوس تاثیر زیادی دارد لذا مدیریت آن برای دوره های آتی نیاز به دیدگاهی جامع و آینده نگر دارد.

کلیدواژه ها:

سسیلاب ، رفتار هیدرولوژیک ، کاربری اراضی ، شبیه سازی