بررسی تاثیر فعالیت کنه کشی و حشره کشی عصاره گیاهان هنگوان (Ferola pseudalliacea)، مرزه سهندی (Satureja sahendica)، بیلهر (Myrnopsis aucheri) و لوگه نه (Prangos ferulacea) برای کنترل کنه واروآ در کلنی های زنبورعسل

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: کنه واروآ آفت کلنی های زنبورعسل و یکی از بزرگ‎ترین معضلات صنعت زنبورداری در سرتاسر جهان است که با تغذیه از همولنف و اجسام چربی مراحل مختلف رشدی زنبورعسل (بالغین و نوزادان) و هم‎چنین انتقال عوامل بیماری‎زای ویروسی، خسارت اقتصادی زیادی را هر سال به زنبورداران و صنعت زنبورداری دنیا وارد می کند. طی سال ‎های اخیر، استفاده از کنه کش های شیمیایی برای کنترل کنه واروآ منجربه ایجاد مقاومت در این انگل و آلودگی محصولات کندو شده است. اخیرا، عصاره های گیاهی به عنوان جایگزین مناسب کنه ‎کش های شیمیایی به منظور کنترل کنه واروآ در نظر گرفته شده است. بنابراین، مطالعه حاضر با هدف بررسی خواص کنه‎ کشی و حشره کشی غلظت های مختلف عصاره گیاهان هنگوان، مرزه سهندی، بیلهر و لوگه‎ نه و تاثیر آن ها بر کنه واروآ و میزبان آن در کلنی های زنبورعسل طی بازه زمانی ۱۴۰۱ الی ۱۴۰۲ در شرایط اقلیمی استان کردستان انجام شد. مواد و روش ها: گیاهان هنگوان، بیلهر، مرزه سهندی و لوگه نه در اردیبهشت و خرداد ماه ۱۴۰۱ از مناطق مختلف استان کردستان در مرحله گلدهی جمع آوری و سپس شناسایی شدند. پس از جداسازی مواد زائد، اندام های هوایی گیاهان مورد مطالعه به طور جداگانه در سایه و دمای اتاق (۲۸ درجه ی سانتی گراد و رطوبت نسبی ۴۵ درصد) رطوبت گیری و آن ها را خشک کرده و سپس با استفاده از دستگاه خردکن، اندام های هوایی آن ها خرد و پودر شد. عصاره گیاهان مورد مطالعه در این پژوهش با استفاده از دستگاه سوکسله و حلال اتانول مطلق استخراج شد. سپس، ترکیبات شیمیایی گیاهان با استفاده از دستگاه کرماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC-MS) شناسایی شد. مطالعه حاضر براساس آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با ۱۴ تیمار و پنج تکرار در هر تیمار اجرا شد. قبل از اجرای آزمایش­ های زیست سنجی، کلنی­ های آزمایشی از لحاظ سن ملکه، جمعیت (بالغین و نوزادان) و ذخیره عسل یکسان­ سازی شدند. همچنین، نرخ آلودگی اولیه کندوها به کنه واروآ برای زنبورهای بالغ و نوزادان ارزیابی شد. در مطالعه حاضر، از ۷۰ کندوی لانگستروت که در کف هر کندو یک صفحه پلاستیکی سفید چسبناک تعبیه شده بود، استفاده شد. کلنی های آزمایشی در موقع غروب آفتاب هنگام حضور همه زنبورها در کندو با استفاده از ۱۵ میلی لیتر از غلظت های ۲۰، ۳۵ و ۵۰ درصد عصاره گیاهان نام‎برده تیمار شدند. در تیمار شاهد مثبت از داروی کنه کش آپیستان (در داخل هر کندو یک نوار) و در تیمار شاهد منفی از آب استفاده شد. هر پنج روز یک‎بار، ساعت ۱۰ صبح تمام شآن های هر کندو را بازدید کرده و سپس صفحه پلاستیکی کف کندوها را برداشته و تعداد زنبورها و کنه­ های مرده روی آن ها شمارش و بعد از برداشتن زنبورها و کنه­ های مرده، مجددا صفحه پلاستکی در کف کندو قرار داده شد. در مطالعه حاضر، تاثیر خاصیت کنه کشی غلظت های مختلف عصاره هر گیاه در هر کندو محاسبه شد. هم‎چنین، تاثیر فعالیت حشره کشی غلظت های مختلف عصاره هر گیاه بر نرخ رشد جمعیت ( بالغین و نوزادان) نیز مورد ارزیابی قرارگرفت. در نهایت، داده ها با استفاده از رویه GLM تعبیه شده در نرم ‎افزار آماری SAS V. ۹.۴ M۶ آنالیز و مقایسه میانگین ها نیز با روش حداقل تفاوت معنی دار (LSD) با استفاده از همین نرم افزار انجام شد. یافته ها: به طورکلی، نتایج نشان داد غلظت های مختلف عصاره همه گیاهان مورد آزمایش فعالیت کنه‎ کشی نسبتا مطلوبی برای کنترل کنه واروآ در مطالعه حاضر نشان دادند. براساس نتایج آنالیزهای آماری، غلظت ۵۰ درصد عصاره گیاهان هنگوان و لوگه نه بیشترین تاثیر را بر درصد تلفات کنه‎ واروآ در کلنی های زنبورعسل مورد مطالعه نشان دادند که اختلاف آن ها نسبت به سایر غلظت ­های مختلف عصاره گیاهان مورد مطالعه معنی ­دار بود (۰/۰۱< p). نتایج تاثیر فعالیت حشره کشی غلظت های مختلف عصاره گیاهان مورد مطالعه روی زنبورها نشان داد که درصد تلفات حشره کشی غلظت های مختلف هیچ‎ یک از عصاره ها در تیمارهای آزمایشی فراتر از نه درصد نبود. تجزیه GC-MS عصاره گیاهان هنگوان و لوگه نه نشان داد که (E) – ۱ – پروپنیل sec – بوتیل دی سولفید (۲۵/۳۸ درصد)، (Z) – ۱ – پروپنیل sec – بوتیل دی سولفید (۱۷/۳۷ درصد)،  n – ۱ – پروپنیل sec – بوتیل دی سولفید (۱۵/۵۴ درصد)، گایول (۱۱/۹۹ درصد) و بتا پینن (۱۰/۶۹ درصد) به ترتیب در گیاه هنگوان و پتا پینن (۱۷/۹۱ درصد)، آلفا پینن (۱۶/۸ درصد) و آلفا فنچیل (۱۴/۵ درصد) به ترتیب در گیاه لوگه نه اجزای اصلی عصاره را تشکیل دادند. نتیجه گیری: یافته های مطالعه حاضر نشان داد که تاثیر غلظت‎ های مختلف عصاره گیاهان مورد مطالعه در هیچ‎یک از تیمارهای آزمایشی بر درصد تلفات زنبورها فراتر از نه درصد نبود. بنابراین، می توان غلظت ۵۰ درصد عصاره گیاهان هنگوان و لوگه‎نه را به علت داشتن تاثیر کنه کشی مطلوب بر کنه ها در مطالعه حاضر به عنوان جایگزین مناسب کنه کش های سنتتیک برای کنترل کنه ‎واروآ در کلنی های زنبورعسل پیشنهاد کرد.

کلیدواژه ها:

Acaricidal activity ، Honey bee ، Insecticidal activity ، Plant extract ، Varroa mite ، زنبورعسل ، عصاره گیاهی ، فعالیت حشره کشی ، فعالیت کنه کشی ، کنه‎ واروآ