مطالعه آیکونوگرافیک خیر و شر در نگاره" نبرد ایرانیان با تورانیان به کوه هماون" از شاهنامه طهماسبی

صحنه ­های نبرد از موضوع­ات مهم نگارگری ایرانی است که اغلب در شاهنامه­ های مصور، تجلی یافته ­است. یکی از این صحنه ها، برگی از شاهنامه طهماسبی به رقم عبدالعزیز، تحت عنوان" نبرد ایرانیان و تورانیان به کوه هماون" درقرن دهم ه.ق/ شانزدهم.م، است. از آنجا که تمام وقایع باستانی شاهنامه متاثر از تقابل راستی و ناراستی و نیروهای خیر و شر است، پژوهشگر در تلاش است، نگاره را در خصوص مفاهیم نیروهای خیر و شر، با رویکرد آیکونوگرافی به بحث و تحلیل گذارد. در این راستا هدف پژوهش، گشایش حقایقی است که به خوانش و دریافت معانی این نگاره، یاری می­رساند. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سوال اصلی است که چه پیوند و رابطه معنا­داری میان نقش­مایه ­ها و مضامین خیر و شر از ورای تصویر مزبور وجود دارد؟ روش پژوهش توصیفی تحلیلی، با رویکرد آیکونوگرافی و منابع آن از نوع کتابخانه­ ای است. نتایج پژوهش نشان می ­دهد که اشعار متن این نگاره، مربوط به مرحله نبرد ایرانیان و تورانیان در کوهسار منطقه کاسه­رود و قبل از نبرد هماون است و عنوان نگاره با روایت ادبی آن تطابق ندارد. همچنین شواهد ادبی و تاریخی، گواهی می­ دهد که توجه به مذهب شیعه و ملی­ گرایی­ دوران صفوی، در همانندسازی داستان­های باستانی ایران با جنگ­های عهد صفوی که جهاد خوانده می­ شد تاثیر به­ سزایی در مصورسازی و پیام­های تصویری این نگاره داشته است. نقش­مایه ­های نمادینی چون بیرق ­های سرخ و سبز، سرخ پوشان قزلباش، کلاه حیدری سلحشوران ایران و نبرد هم­گروه ایرانیان در مقابل تورانیان، محتوای رویارویی خیر و شر را به نمایش گذاشته ­اند.

کلیدواژه ها:

"خیر و شر" ، "تورانیان" ، "هماون" ، " آیکونوگرافی"