منزلت جنسیتی- سیاسی زن در اندیشه ایرانشهری و حکمت اسلامی

در پرتو تحولات اجتماعی، تاریخی و فکری، نگاه به زن و جایگاه اجتماعی او یکی از دغدغه های اصلی جوامع بشری است. کاوش در ریشه های فکری، باورها و اعتقادات مرسوم یک جامعه درباره زن، از مطالعه اندیشه زعمای فکری آن شروع می شود. به همین ترتیب، واکاوی نگاه جامعه امروزین ایرانی به زن نمی تواند بدون بازگشت به آبشخورهای فکری این نگاه، تصویر جامعی ارائه دهد. منزلت سیاسی و اجتماعی زن در ایران امروز برآمده از همین تلقی و باور است. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که زن در اندیشه ایرانشهری و حکمت اسلامی به چه صورت بازنمایی شده است؟ زمانی که سخن از منزلت زن در اندیشه های مزبور به میان می آید، مراد «جنسیت» زن است؛ بدیهی است هر تلقی و فهمی از جنسیت زن تاثیری غیرقابل انکار بر جایگاه سیاسی و اجتماعی او نزد حکمای ایرانشهری و اسلامی و به دنبال آن وضعیت عینی زنان در جامعه می گذارد. پژوهش حاضر براساس رهیافت تفسیری می کوشد فهم غالب درباره زن را در دو نگرش فکری-فلسفی مزبور معناکاوی کند. شیوه نیل به این فهم، تمرکز بر متون و منابع اصلی به روش کتابخانه ای است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که زنان در تفکرات ایرانشهری و حکمت اسلامی کمابیش از جایگاه مشابهی برخوردارند که در نفی منزلت اجتماعی و سیاسی آن ها تبلور یافته است. ساخت مردسالارانه جامعه در دوره ایرانشهری و نیز پرداختن به زنان تنها از منظر کارکردهای جنسیتی در حکمت اسلامی، نشان می دهد که زنان در این دو تفکر فاقد منزلت سیاسی و اجتماعی قابل اعتنایی بوده اند. از نظر تاریخی، زنان در دوران ایران باستان، اگرچه در مواردی به موقعیتی سیاسی و اداری دست یافتند، لکن عموما، به ویژه در عصر ساسانی، از منزلت اجتماعی و سیاسی قابل اعتنایی برخوردار نبودند. با نگاهی به تفکرات مهم ترین حکمای اسلامی در ادوار مختلف در مورد جایگاه و نقش اجتماعی زن، مشخص می شود که جایگاه اجتماعی و سیاسی برابری برای زن، در مقایسه با مردان، در حکمت اسلامی وجود ندارد.

کلیدواژه ها:

زن ، منزلت اجتماعی- سیاسی ، حکمت ایرانشهری ، حکمت اسلامی ، فارابی ، ابن سینا ، خواجه نظام الملک