پاسخ رشد درختان به عوامل اقلیمی: درس هایی از جنگل های نیمه خشک بلوط زاگرس، غرب ایران

بوم­سازگان جنگلی زاگرس، بزرگترین ناحیه جنگلی ایران، بوسیله گونه­های بلوط (Quercus) غالب بوده و با اقلیم نیمه خشک مدیترانه ای مشخص می­شود. در طول دو دهه گذشته، افزایش دما و تبخیر- تعرق، فشار­های قابل توجهی را حتی روی گونه­های بلوط که بردبار به خشکی هستند، تحمیل کرده است. در این مطالعه، روابط رشد- اقلیم بلوط ایرانی Quercus brantii Lind. که گونه غالب بوم­سازگان جنگلی غرب ایران است را مورد بررسی قرار گرفت. برای تحلیل­های گاه­شناسی، ۲۹ مقطع عرضی از درختان بلوط Q. brantii در دو رویشگاه مله­پنجاب و پشمین جمع­آوری شد. مدل­های جمعی تعمیم یافته (GAMs) برای شناسایی روابط غیرخطی و پاسخ­های رشد درخت به متغیرهای اقلیمی ماهانه شامل دما، بارندگی در ۱۸ سال گذشته (۲۰۰۵-۲۰۲۲ میلادی) استفاده شد. مدل ۷/۶۶ درصد تغییرات پهنای حلقه­های سالانه را توضیح داد. یافته­های ما حساسیت Q. brantii به تغییرات اقلیمی را نشان می دهد، با این نکته که عوامل کلیدی محرک رشد شامل بارندگی از اکتبر سال قبل تا می سال جاری (PrcOct_May)، بارندگی از اکتبر سال قبل تا مارس سال جاری (PrcOct_Mar)، دما از اکتبر سال قبل تا دسامبر سال جاری (TempOct_Sep) و تبخیر و تعرق پتانسیل (PET) در طول بهار و تابستان بودند. رشد شعاعی پس از دوره­های مرطوب (مانند ۲۰۰۵-۲۰۰۷ میلادی) افزایش یافت ولی در طول دوره­های خشک (مانند ۲۰۰۷-۲۰۱۰ میلادی) کاهش رشد شعاعی اتفاق افتاد. Q. brantii پاسخ مثبتی به دسترسی به آب قبل از فصل رشد نشان داد، و تعامل بین بارندگی و سال رویش در طول دوره­های مرطوب، معنی­دار بود. با این ­حال،  پاسخ رشد شعاعی درخت به افزایش دما منفی بود (مخصوصا دمای بیش از ۵/۲۲ درجه سانتی­گراد و از اکتبر سال قبل تا سپتامبر سال جاری) و بارندگی محدود در طول تابستان به­عنوان یک عامل محدودکننده حیاتی برای رشد درخت عمل کرد. رشد درخت بوسیله PET در فصل بهار (ماه­های آوریل و مه) بهبود یافت، درحالی­که، کمبود رطوبت خاک درماه ژوئن (با روند خطی) و ماه ژوئیه (با روند غیرخطی) رشد را محدود کرد. به­طور کلی، دسترسی به رطوبت به عنوان مهم ترین عامل تاثیرگذار بر رشد جنگل های بلوط زاگرس شناسایی شد، جایی که بارندگی به­عنوان عامل محدودکننده اصلی عمل می­کند. علاوه براین، استفاده از GAMs بینش­های ارزشمندی را برای تخمین شرایط بهینه بارندگی و دما برای رشد Q. brantii در این منطقه فراهم می­کند.

کلیدواژه ها:

گاهشناسی ، جنگل های زاگرس ، حلقه های سالانه ، مدل جمعی تعمیم یافته