معنویت در روانشناسی: تحلیل مفهومی و انتقادی سازه معنویت

علی رغم شناخت عام از معنویت به عنوان یک جستجوی ذاتی انسانی برای معنا و اتصال به فراتر از خود، با وجود مطالعات گسترده، معنویت همچنان یک مفهوم چندوجهی با تعاریف متنوع است. این پژوهش با هدف ارائه یک مدل مفهومی جامع از معنویت، به بررسی و نقد عمیق معنا و مفهوم آن می پردازد. روش این پژوهش به لحاظ رویکرد، آمیخته از نوع طرح متوالی اکتشافی (رویکرد کمی-کیفی) است. در بخش کیفی، از روش تحلیل محتوای کیفی شیهو در بخش کمی، از روش توصیفی-پیمایشی به منظور دستیابی به روایی مدل مفهومی معنویت و مولفه های آن استفاده شده است. در جستجوی اولیه ۳۶۳ مقاله و کتاب یافت شد که برحسب معیارهای ورود به مطالعه ۵۸ مورد به منظور جمع آوری تعاریف پرداخته شد. تحلیل داده ها منجر به۱۸۴کداولیه، ۴۸مضمون پایه۹ مضمون سازمان دهنده؛ ماهیت، تجربه گری، ارتباط، جستجوگری، تفکر، شناخت، رفتار، عاطفه و هیجان، پیامد و ۴ بعد اصلی؛ هسته، مکانیزم ها، نظام های پویا و نمودها شد. در نهایت مدل مفهومی فرایندی «معنویت» استخراج و با استفاده از ضریب شاخص روایی محتوا (CVI) تایید شد. با وجود تعاریف متعدد و گوناگون از معنویت در روانشناسی، معنویت ساختاری پیچیده و چندبعدی است که به طور جدایی ناپذیر با سایر ابعاد وجودی انسان در ارتباط است. ازجمله نقدهای وارد بر مفهوم معنویت در روانشناسی، عدم توجه کافی به ابعاد پویا و تحولی متعالی، تمرکز بیش از حد بر مولفه های بیرونی و سکولار، و همچنین گسست مصنوعی میان معنویت و ابعاد دینی و مذهبی می باشد. نظر به اینکه پارادایم غالب حاکم در علم روان شناسی سکولار می باشد، در مفهوم پردازی معنویت هم این موضوع قابل مشاهده است.

کلیدواژه ها:

معنویت ، تحول معنوی ، مدل مفهومی ، مدل مفهومی فرایندی.