قزلباشان ادیب: درآمدی بر فعالیت ادبی و رویکرد فرهنگی امیران عالی رتبه قزلباش در عهد شاه تهماسب صفوی

در دهه های آغازین تشکیل دولت صفوی که دوره فتح و تکوین حکومت بود، اشرافیت نظامی قزلباش سهم بسیار زیادی در ساختار قدرت داشتند اما بعد از تثبیت این حکومت و درنتیجه تلاش راهبران سیاسی نظام صفوی برای کاستن قدرت نظامیان قزلباش به تدریج نوعی دگرگونی در ماهیت نیروهای نظامی قزلباش به وقوع پیوست که در نتیجه آن، برخی نظامیان قزلباش با پرداختن به فعالیت های اداری، ادبی و هنری، از کارکردهای صرفا نظامی و مواضع همیشگی اهل شمشیر، فاصله گرفتند. باتوجه به اهمیت این موضوع در مطالعات صفوی شناسی، این پژوهش با رویکرد توصیفی -تحلیلی، ضمن تاملی بر ساختار نظامی قزلباشان و توجه به نزاع میان اهل قلم و اهل شمشیر، با هدف بررسی و تبیین فعالیت ها و رویکردهای ادبی امیران عالی رتبه قزلباش در دوره شاه تهماسب، این پرسش را مورد بررسی قرار می دهد که: چه عواملی باعث تغییر جایگاه و کارکرد بخشی از اشرافیت نظامی قزلباش و ورود آنها به مسائل ادبی و فرهنگی شده است؟ دستاورد پژوهش حاکی از این است که سیاست تحدید قدرت قزلباشان، سیاستهای مذهبی و آموزشی شاه تهماسب، علایق و روحیات شخصی، آموزش و تعلیم در کودکی، سابقه و تجربه کشورداری، دیوانی و اجرایی برخی اویماقات قزلباش، وضعیت اقتصادی مطلوب و تاثیرپذیری فرهنگی حاصل از زیستن و پرورش یافتن در شهرها و ایالاتی با پیشنه غنی فرهنگی و اقتصادی، زمینه ی ورود برخی قزلباشان اهل شمشیر به جرگه ادیبان و شاعران را فراهم گردانید.

کلیدواژه ها:

صفویه ، قزلباش ، اهل شمشیر ، اهل قلم ، ادبیات