سره گرایی: کوششی ذوقی یا واکنشی اجتماعی؟

همان گونه که جوامع انسانی در تعامل با هم قرار می گیرند، زبان انسان ها نیز در چنین تعاملاتی وارد می شود؛ به گونه ای که کمتر زبانی را می توان زبان خالص (سره) و بدون واژه های وام گرفته از دیگر زبان ها دانست. اما در گذر ایام گاهی برخی از اهل زبان، با اندیشه بیرون راندن واژه های بیگانه، دست به کوشش هایی می زنند. با نگاهی به سیر تحول سره گرایی در ایران، معلوم می شود این کوشش ها در میان فارسی زبانان از دو جریان سرچشمه گرفته است: یکی کوشش های ذوقی شاعران و نویسندگان و دیگری واکنش های اجتماعی اهل زبان که خود را از طریق اشعار و نوشته های شاعران و نویسندگان یا نام گذاری ها نشان داده است.کوشش های ذوقی شاعران و نویسندگان را در گرایش به فارسی خالص با دو انگیزه می توان در نظر گرفت: نخست، کوشش هایی که در آن ها نوعی اجبار و الزام هست و دیگر کوشش هایی که از سر اختیار صورت گرفته است. در نوع اول، التزام مترجمان قرآن برای یافتن معادل دقیق واژه های قرآنی دیده می شود و در نوع دوم، کوشش برای به کار گرفتن زبان فارسی خالص (سره) در متنی همچون شاهنامه برای رعایت تناسب زبان با محتوای کتاب به چشم می خورد. در حوزه کوشش های ذوقی می توان تفنن های ادبی شاعران و نویسندگان را نیز منظور داشت، یعنی کوشش هایی که برای ایجاد آشنایی زدایی در متون ادبی به کار می رفته است. اما واکنش های اجتماعی در دوره مشروطه و در دوره پهلوی اول با اندیشه های ملی گرایانه افراطی آمیخته است که در این نوشته به این جریان ها، چه در قالب کوشش چه در قالب واکنش، پرداخته می شود.

کلیدواژه ها:

فارسی سره ، سره گرایی ، زبان و ملی گرایی ، تفنن ادبی