بررسی خصوصیات فیزیکی و فیزیولوژیکی بذرهای پنبه (G. hirsutum) در مراحل کرک زدایی در کارخانه

چکیده مبسوط مقدمه: در حال حاضر در اغلب کشورهای جهان بذر پنبه را بصورت بدون کرک استفاده می کنند. کرک دار بودن بذر پنبه اغلب سبب جوانه زنی کندتر، حساسیت بیشتر بذر و گیاهچه به آفات و بیماری ها می گردد و کشت مکانیزه پنبه را مختل می کند. بذر پنبه بدون کرک از مزایای زیادی از جمله، امکان کشت مکانیزه، کاهش میزان بذر مصرفی در واحد سطح، جوانه زنی سریع تر در خاک و ظهور سریع تر گیاهچه در مزرعه، برخوردار است. همچنین بذر کرک زدایی شده معمولا عاری از عوامل بیماریزا بوده و پس از کرک زدایی با فراهم شدن امکان جداسازی ثقلی و حذف بذرهای شکسته، سبک و پوک از توده بذر، کیفیت بذر ارتقا می یابد. یکی از مشکلات کارخانه های کرک زدایی بذر پنبه ایران که از روش اسید استفاده می‎کند، کاهش قوه نامیه بذر می باشد که ادامه کار این کارخانجات را به چالش کشیده است. این تحقیق برای بررسی دلایل کاهش قوه نامیه بذر پنبه در کارخانه کرک زدایی انجام شد تا خصوصیات فیزیولوژیکی و مکانیکی بذر در مراحل مختلف کرک زدایی در کارخانه بررسی گردد. مواد و روش ها: بذرها در دو نوبت از مراحل کارخانه کرک زدایی نمونه گیری شد و صفاتی از جمله بنیه بذر، درصد جوانه زنی، نشت یونی، چگالی و حجم بذر، پیری بذر، میزان خراش و آسیب دیدگی پوسته بذر و نیروی شکست بذر مورد مطالعه قرار گرفت. در نهایت، داده ها توسط نرم افزارهای SAS، SPSS و JMP مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: نتایج آزمایش نشان دادکه نمونه گیری بذرها در هر دو نوبت از کارخانه قبل از سانتریفیوژ، کمترین درصد جوانه زنی، درصد تشکیل برگ لپه ای، طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن خشک ریشه چه و ساقه چه را دارد. نتایج نشان داد، در مرحله سانتریفیوژ، صدمات مکانیکی زیادی به بذر وارد می شود که سبب افت بنیه بذر شده است. صفات درصد شکستگی، نشت غشایی، پیری، حجم و چگالی بذرها در نوبت اول نشان می هند که بذرهای نوبت اول از کیفیت کمتری نسبت به بذرهای نوبت دوم برخوردار بوده و در نتیجه در مراحل مختلف کرک زدایی در کارخانه، سبب کاهش شدید بنیه بذری شده اند. با افزایش درصد شکست و نشت غشایی، نیروی شکست بذر بطور غیرخطی کاهش می یابد. بر اساس این یافته ها می توان گفت که تماس اسید با بذر و عملیات سانتریفوژ، بیشترین خسارت مکانیکی را به بذر وارد می کنند که سبب افت معنی دار نیروی شکست بذر می گردد. نتیجه گیری: دقت انجام عملیات در کلیه مراحل کرک زدایی در کیفیت بذر موثر است. بخش سانتریفیوژ، دمای استوانه های خشک کننده و بخش خنثی سازی اسید نیاز به توجه و نظارت بیشتری دارد. بنابراین لازم است که در کارخانه کرک زدایی، مدت یا رقت اسید بکار رفته برای کرک زدایی متناسب با وضعیت بذرها، تغییر کرده تا خسارت کمتری به بذرها وارد شود. جنبه های نوآوری: کرک زدایی در کارخانه سبب خسارت به بذر، اما مدیریت صحیح دما و غلظت اسید سبب کاهش این خسارت می گردد. لازم است که در کارخانه، مدت یا رقت اسید بکار رفته برای کرک زدایی متناسب با وضعیت بذرها، تغییر کرده تا خسارت کمتری به بذرها وارد شود. با مدیریت پاشش اسید روی بذر و حذف قسمت سانتریفیوژ در کارخانه کرک زدایی می توان از صدمه شدید بذر در این قسمت جلوگیری کرد و کیفیت بذر را ارتقا داد. خنثی سازی بذر در انتهای فرآیند کرک زدایی در کارخانه سبب افزایش انبار مانی بذر بدون کرک پنبه می شود.

کلیدواژه ها:

Cotton seed ، Delinting ، Physiological maturity ، Seed breakage force ، Seed coat ، بذر پنبه ، بلوغ فیزولوژیکی ، پوسته بذر ، کرک‎زدایی ، نیروی شکست