خوانش و تحلیل مضامین کتیبه ها در قالیهای محرابی گروه سالتینگ دوره صفوی

قالی ایرانی بهویژه قالیهای دوره صفوی از دیرباز جلوهای از هنر و تمدن ایرانی بوده است. در میان انواع قالیهای دوره صفوی گروهی از این قالیها با نام سالتینگ خوانده میشوند. این قالیها در اصل منشاء ایرانی دارند. با نگاهی گذرا به قالیهای سالتینگ محرابی مشخص میشود که در مجموعهای از قالیهای این دوره، کتیبهها نیز در کنار دیگر عناصر تصویری از کاربرد خط نگارهها در کتیبهها جایگاه ویژهای برخوردارند. ازآنجاییکه این کتیبهها حاوی اطلاعات هستند، خوانش و تحلیل مضامین کتیبههای موجود در این قالیها یکی از راههای رسیدن به معناست. هدف از انجام این پژوهش بررسی جایگاه کتیبهها، خوانش متون و دستهبندی مضامین قالیهای محرابی سالتینگ دوره صفوی است. در این راستا، پاسخگویی به این سواالت مدنظر است که نسبت کتیبهها با قالیهای مدنظر چیست و چه بار بصری و معنایی را با خود همراه کرده است؟ اطلاعات این پژوهش توصیفی و تحلیلی با بهرهگیری از روش تحلیل محتوا و غالب مطالب این پژوهش بر پایه دادههای کتابخانهای و بهره از منابع برخط استوار است. از مطالعه نمونه ها م یتوان تشخیص داد که قالیچههای محرابی دوران صفوی اغلب با مصارف مذهبی بهویژه شیعی و برای ادای فرایض دینی بافته میشدند. مهمترین مشخصه قالیهای محرابی کاربرد خوشنویسی در کتیبههای متن، حاشیهها و هر دو میباشد. محل قرارگیری کتیبه ها متنوع است و طراحان از قسمت های مختلف قالی برای جا دادن کتیبه ها استفاده کردهاند. اغلب کتیبهها در نمونههای قالیچههای محرابی در متن الگوی محرابی و در قسمتهای حاشیههای اصلی، بیرونی، درونی (داخلی) اسپندرلها، نوار دور محراب و زیر محراب اجرا شده است. نکته قابلتوجه اینکه در نمونه قالیهای محرابی در لوارها کتیبهنگاری شده است و در سایر نمونه ها دیده نشد. کتیبه ها دربرگ یرنده مضامین مذهبی و به زبان عربی است که با استفاده از خطوط چهارگانه، کوفی بنایی، ثلث، نسخ و بهویژه نستعلیق نوشته و بافته شده است. طیف گستردهای از قالیهای محرابی کتیبه دار سالتینگ صفوی مزین به آیات قرآنی و اسماءالحسنی، احادیث و ادعیه، نامهای اولیای دین و معصومین (ع) است.

کلیدواژه ها:

دوره صفوی ، کتیبه قالیهای سالتینگ ، قالی محرابی ، آیات قرآنی