بررسی تطبیقی تاریخچه نهاد حسبه در فقه شیعه و اهل سنت

حسبه در گذر زمان با گسترش علم فقه در عرصه تاریخی از زمان پیامبر(ص) و به صورت متناظر با تشکیل حکومت و تقسیم فقه به فقه اهل سنت و شیعه مفهوم متغیری یافت. با نگاه بر تاریخ حسبه و جمع بین زمینه سازی این مورد در زمان رسول الله(ص) و اقدامات امیرمومنان علی(ع) در زمان خلافتشان می توان گفت که حسبه نه به عنوان نهاد خاص و با اسم مشخص تاسیس شده، بلکه به صورت مفهوم حکومت و امور حکومتی در زمینه هایی با گستره ی حقوق و تکالیف حاکم و متولیان آن مد نظر بوده است و این معنا در دوره های بعد از امیرمومنان(ع) و در زمان امویان و عباسیان نمود بیشتری به عنوان حسبه پیدا کرد. مساله ی اصلی پژوهش پیشینه ی تاریخی حسبه و تفاوت آن نزد شیعه و اهل سنت است. پژوهش حاضر به رویکرد توصیفی-تحلیلی درصدد تطبیق نهاد حسبه در فقه شیعه و اهل سنت است. اهل سنت حسبه را در غالب امر به معروف و نهی از منکر و از وظایف حکومت می دانند در حالی که در فقه شیعی، حسبه و کارآمدی آن در قالب سنت معصوم(ع) تبلور یافته است. بزرگان فقهای شیعه از مصادیق قطعی حسبه را حکومت و لوازم مرتبط با آن می دانند، درحالی که عموم عالمان اهل تسنن از آن به عنوان نهاد متولی امربه معروف و نهی از منکر یاد کرده و متولی اش را محتسب می دانند.

کلیدواژه ها:

نهاد حسبه ، فقه ، تاریخ ، شیعه ، اهل سنت