جایگاه ایل افشار در تاریخ ایران و قفقاز در دورههای صفویه، افشاریه و زندیه تا پایان دوره اول و دوم جنگهای ایران و روس

ایالت و طوایف از پایه های مهم حیات سیاسی و نظامی ایران در طول تاریخ بوده اند و خاستگاه بسیاری از حکومت ها در طول تاریخ را تشکیل داده اند. نخبگان و بزرگان ایلی در ابتدا در قالب کوچ نشینی و یا در چارچوب اتحادیه ها زمینه دستیابی به قدرت سیاسی و تصرف سرزمین های دیگر را سیاست های کالن خود جای داده اند. ایل افشار از دوره سلجوقیان در قالب قدرت های درجه دوم وارد منازعات سیاسی شد و به تدریج از دوره ترکمانان زمینه را برای بروز و ظهور خود مهیا کرد. ایل افشار از دوره صفویه در قالب ایل های حامی و بنیانگذار حکومت صفویه به صورت جدی و واضح وارد کشمکش های سیاسی و نظامی شد و ساختار نظامی و دیوانسالاری عصر صفویه فرصت عرضه اندام پیدا کرد. ایل افشار در عصر صفویه در مناطق مختلف ایران پراکنده و سکونت یافتند و هر کدام به فراخور موقعیت خود وارد جریانات سیاسی شدند. ایل افشار خراسان به سرکردگی نادرشاه پس از سقوط صفویه (۱۱۱۳ ه.ق)، در قامت حاکمان ایران و تشکیل حکومت افشاریه توانست ضمن احیای تمامیت ارضی ایران و کسب قدرت مطلق، خود را به قدرت برتر تبدیل کند. این سرافرازی پس از مرگ نادرشاه به دلیل رقابت های جانشینی و همچنین وجود قدرت های دیگر ایلی مانند زندیه و قاجاریه و دیگر مدعیان محلی دچار اضمحالل شد، با این حال قدرت افشارها در خراسان تا دوره فتحعلی شاه تداوم یافت و در سال ۱۳۱۳ ه.ق. با قتل نادر میرزا افشار متالشی شد. سایر افشارها در سایر مناطق ایران هم با توجه به استعداد و توانمندی خود وارد کشمکش های سیاسی شدند و در تعامل یا تقابل با سایر عناصر قدرت نقش ایفا کردند. با ظهور قاجاریه و وقوع جنگ های میان ایران و روسیه در دوره فتحعلی شاه بزرگان این ایل در راستای حفظ تمامیت ارضی و تحکیم قدرت ایران در این عصر وارد کارزار با روسیه تزاری شدند. مطالعه حاضر به پاسخ به مسئله چرایی و چگونگی نقش ایل افشار در تحولات سیاسی و نظامی ایران در دوره صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه تا پایان جنگ های اول و دوم ایران و روس که منجر به قرار داداد ترکمانچای شد، می باشد.

کلیدواژه ها:

ایل افشار ، صفویه ، زندیه ، قاجاریه ، جنگ های ایران و روس