راز واژگانی و تاریخی ترنج در سوره یوسف علیه السلام

موضوعی که در برگردان فارسی واژه متکا در آیه ۳۱ سوره یوسف در بیشتر ترجمه های فارسی قرآن کریم نادیده گرفته شده است. در بخشی از این آیه که روایتگر داستان رویارویی زنان مصر با حضرت یوسف(ع)، به دعوت همسر عزیز مصر است آمده:«واعتدت لهن متکا» یعنی زلیخا به زنان مصر، یک«متک» داد و بعد عنوان می کند «به هریک از آنان کارد داد». با اینکه در روایت این ماجرا در ادبیات منظوم و منثور فارسی-از زمان رودکی تا امروز- سخن از حضور نارنج یا ترنج در دست زنان مصر بوده است اما در بیشتر ترجمه های فارسی از نارنج یاد نشده است. بررسی۶۳ ترجمه فارسی این آیه نشان داد فقط ۵ درصد از مترجم ها(۳مترجم) این واژه را ترنج معنی کرده و ۹۵ درصد(۶۰ مترجم) آن را پشتی، محفل، میوه و نوعی غذا ترجمه کرده اند. برای این منظور معنی واژه متکا در ۱۶۸ کتاب تفسیر، حدیث و لغت به زبان عربی، بررسی و مشخص شد ۱۰۱ کتاب این واژه را واژه ای عبری دانسته و آن را ترنج یا نارنج معنی کرده اند. بنابراین بهترین معادل برای واژه متکا در این آیه، ترنج یا نارنج است و این امر، لزوم گسترش دایره معنایی واژگان چندمعنایی تا مرز شناسایی واژه های غیرعربی قرآن مجید را آشکار می کند و بر اهمیت تناسب برگردان فارسی واژه گان چندمعنایی با بافت متن و منطق آیه دلالت دارد. از سوی دیگر مطابقت تاریخی-گیاه شناسی ترنج نشان می دهد که این گیاه در زمان حضرت یوسف(ع) در مصر، میوه ای لوکس و وارداتی بوده و هنوز در مصر کشت نمی شده است و این حقیقت، بیانگر یکی دیگر از اعجازهای کلامی-تاریخی قرآن مجید است.

کلیدواژه ها:

ترنج ، قرآن کریم ، سوره یوسف ، متکا ، ترجمه