گونه شناسی چهره نمادین زن در ادبیات و متون عرفانی

ادبیات عرفانی و رمزپردازی همواره در هم تنیده اند، به طوری که مرز بین آن ها گاه غیرقابل تشخیص است. عرفان به عنوان مکتبی شناختی و عملی، همواره با رمز و رمزپردازی همراه بوده است. «زن» به عنوان پدیداری مهم در گفتمان ادبی، منبع الهام متون ادبی از جمله ادبیات اسطوره ای، شفاهی، عاشقانه و عرفانی شده است. این مقاله به بررسی جایگاه نمادین و رمزی عنصر رازآلود «زن» در ادبیات عرفانی می پردازد و بر آثار نظامی گنجوی، کشف المحجوب علی بن عثمان هجویری، مثنوی معنوی مولوی، سنایی غزنوی و عطار نیشابوری تمرکز دارد. در این راستا از شیوه های تحلیل سنتی و نقد محتوایی به همراه نقد تحلیلی برای بررسی لایه های زیرین پدیدار استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که چهره نمادین زن در متون عرفانی شامل نمودهایی چون نفس اماره، جلوه جمال حق، مادر حمایتگر، عارف کامل و میوه ممنوعه است. این تحقیق نشان می دهد که حتی با بررسی محدود آثار عرفانی، جلوه های متنوعی از مفهوم «زن» در ادبیات به دست می آید، از مفاهیم نازل مانند یار و شریک شیطان تا مفاهیم والا مانند جلوه جمال حق. این تنوع در نمادپردازی، عمق و پیچیدگی ادبیات عرفانی را به خوبی نمایان می سازد.

کلیدواژه ها:

ادبیات عرفانی ، زن ، نماد ، رمز