بررسی تغییرات مشخصه های خاک عمقی مجاور درختان شاهد و دچار زوال در جنگل های استان کردستان (مطالعه موردی: جنگل های مریوان)

سابقه و هدف: امروزه پدیده زوال بلوط مهمترین مشکل اساسی اکوسیستم های جنگلی زاگرس محسوب می شود. اختلال در جذب عناصر غذایی و آب و بیشترشدن این اختلال با افزایش تنش های محیطی، موجب ضعیف شدن درختان و درنهایت زوال آنها می شود. از اصلی ترین عوامل تاثیرگذار بر عملکرد رویشگاه های جنگلی، می توان به مشخصه های فیزیکی- شیمیایی خاک اشاره کرد. با توجه به گسترش زوال و سر خشکیدگی درختان بلوط در استان کردستان، ضروری است، عوامل موثر مانند مشخصه های فیزیکی- شیمیایی خاک بر گسترش زوال بلوط در شهرستان مریوان شناسایی و بررسی شود. بنابراین، هدف از این پژوهش بررسی تغییر مشخصه های خاک عمقی درختان سالم (شاهد) و درختان دچار زوال در جنگل های شاخه زاد شهرستان مریوان در شمال غرب استان کردستان بود.مواد و روش ها: این پژوهش در توده های جنگلی دچار زوال (گاران) و سالم (دوله ناو) در شهرستان مریوان انجام شد. در هریک از رویشگاه ها در هر دامنه (شمالی و جنوبی)، ۱۰ درخت (پنج درخت سالم و پنج درخت دارای سر خشکیدگی) انتخاب گردید (در کل ۳۰ درخت شامل ۱۰ درخت رویشگاه شاهد و ۲۰ درخت رویشگاه دارای زوال) و در سال ۱۳۹۸ شماره گذاری شدند. در سمت شمالی تاج درخت (زیر تاج) در فاصله یک متری از تنه درختان در عمق ۲۰ تا ۴۰ سانتی متری، اقدام به نمونه برداری خاک شد (در هفته اول مردادماه). در آزمایشگاه، مشخصه های درصد رطوبت وزنی، pH، هدایت الکتریکی، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، درصد نیتروژن، درصد کربن آلی، درصد آهک معادل، کلسیم قابل جذب و منیزیم قابل جذب اندازه گیری شدند. برای بررسی تاثیر زوال بر مشخصه های فیزیکی– شیمیایی خاک، از تجزیه به مولفه های اصلی با نرم افزار Pc-ord ۵ استفاده شد.نتایج و یافته ها: نتایج نشان داد، بین ۱۰ مشخصه فیزیکی و شیمیایی خاک در شش تیمار مورد پژوهش، اختلاف معنی دار آماری وجود دارد. برای مشخصه های هدایت الکتریکی (با ۵۹۹ دسی زیمنس بر سانتی متر)، رطوبت وزنی (با ۱/۱۳ درصد)، آهک معادل (با ۸/۱۳ درصد)، فسفر موجود (با ۱۳ میلی گرم بر کیلوگرم) و پتاسیم (با ۱۳۱۷ میلی گرم بر کیلوگرم)، بیشترین مقادیر میانگین آنها در خاک مجاور درختان دامنه شمالی در توده شاهد (سالم) مشاهده شد. از سویی، برای مشخصه های درصد کربن آلی (با ۷۵/۳ درصد)، نیتروژن (با ۳۲/۰ درصد) و کلسیم قابل جذب (با ۲/۴۴ میلی اکی والان بر ۱۰۰) بیشترین مقدار آنها در درختان سالم در دامنه جنوبی توده شاهد (سالم) تایید شد. در کل، برای تمامی مشخصه های فیزیکی و شیمیایی خاک (به جز pH و منیزیم قابل جذب)، بیشترین مقادیر آنها در توده های شاهد (دامنه شمالی و جنوبی) تایید گردید، بنابراین، در درختان ، فقر عناصر غذایی و ماکرو مشاهده شد و مقادیر کمتر عناصر در خاک زیر تاج درختان دچار زوال مشاهده شد. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه مولفه های درصد هدایت الکتریکی و رطوبت وزنی با بیشترین مقدار مثبت ۴۲/۰، کربن آلی و نیتروژن با ۴۱/۰ با مولفه اول و کلسیم قابل جذب، آهک و اسیدیته با بیشترین مقدار مثبت به ترتیب ۵۵/۰، ۵۳/۰ و ۴۹/۰ با مولفه دوم دسته بندی شدند. همچنین، نتایج تجزیه مولفه های اصلی حکایت از آن دارد که درختان سالم مورد بررسی در دامنه شمالی دارای رطوبت وزنی خاک بهتری هستند.نتیجه گیری: نتایج کلی نشان داد، بیشتر مشخصه های فیزیکی– شیمیایی و عناصر ماکرو خاک در مجاور درختان واقع در توده شاهد (سالم) بیشتر از خاک توده متاثر از زوال بود و برای مدیریت بهینه زوال و سر خشکیدگی درختان در منطقه مورد پژوهش، غنی سازی و تقویت خاک، افزایش اقدامات حفاظتی (کنترل چرای دام و بهره برداری های سنتی)، افزایش برنامه های احیایی و توسعه جنگل در توده های (به ویژه دامنه جنوبی) و اجرای برش های بهداشتی (سرشاخه ها و جست های درگیر با سرخشکیدگی و زوال) پیشنهاد شدند.

کلیدواژه ها:

درختان سرخشکیده ، قطعه نمونه گاران ، عناصر غذایی خاک ، تجزیه به مولفه های اصلی