رتبه بندی عوامل موثر بر تخریب جنگل ارسباران با رویکرد تصمیم گیری چندمعیاره به روش BWM

سابقه و هدف: عوامل تخریب منجر به اختلال و وقفه در سیر طبیعی اکوسیستم جنگل شده و به کاهش ظرفیت اکوسیستم و در نهایت نابودی یک رویشگاه جنگلی می­انجامد. با بررسی و تفکیک این تغییرات می­توان وضعیت فعلی و روند شرایط جنگل ها را در آینده پیش­بینی کرد و بهترین تصمیم را برای بهبود شرایط اتخاذ کرد. در این تحقیق سعی شد تا با شناسایی عوامل اصلی تخریب با استفاده از روش چندمعیاره BWM به اولویت بندی هر عامل تخریب در جنگل ارسباران پرداخته شود تا ضمن معرفی هر عامل اصلی، زیرمعیارهای هر بخش نیز به­طور جزئی و اختصاصی شناسایی و رتبه­بندی شوند. مواد و روش­ها: منطقه مورد مطالعه جنگل­های حفاظت­شده ارسباران در شمال استان آذربایجان شرقی واقع در شمال غرب ایران بود. در این پژوهش عوامل تخریب در قالب معیارها در سه سطح انسانی، مدیریتی- اجرایی و طبیعی دسته­بندی و زیرمعیارهای هر بخش (به­ترتیب شامل نه، نه و شش مورد) شناسایی، انتخاب و گروه­بندی شد. شرکت کنندگان در نظرسنجی شامل کارشناسان و متخصصان بخش منابع طبیعی بودند. پرسش نامه اختصاصی براساس اصول روش BWM تدوین و پس از دریافت پاسخ­ها و اجرای تحلیل BWM، وزن­های عوامل و زیرمعیارها و میزان شاخص سازگاری محاسبه شد. نتایج و یافته­ها: بیشترین شرکت­کنندگان در این تحقیق (۷۵/۴۳ درصد) دارای سابقه کاری ۱۰ تا ۲۰ سال در حوزه منابع طبیعی بوده و ۳۸/۵۹ درصد آنها دارای تحصیلات در مقطع کارشناسی ارشد و ۶۳/۴۰ درصد در رشته تخصصی علوم جنگل تحصیل کرده بودند. نتایج اولویت­بندی معیارها نشان داد که عوامل انسانی با وزن ۴۰۰/۰= wagg بالاترین نقش را در ایجاد تخریب در جنگل ارسباران داشت. رتبه­بندی زیر معیارهای عامل انسانی نشان داد که چرای دام (تخریب و عوامل تهدیدکننده زادآوری، تخریب و کوبیدگی خاک و دامداری) با وزن ۱۱۹/۰=wagg عامل اصلی تخریب انسانی در منطقه مورد مطالعه بود. نتیجه رتبه­بندی زیر معیارهای عامل مدیریتی -اجرایی نشان داد که عدم وجود مدیریت و حفاظت مشارکتی با وزن ۱۳۰/۰=wagg در رتبه اول اهمیت قرار داشت و رتبه­بندی زیر معیارهای عامل طبیعی نیز نشان داد که حمله آفات و حشرات و بیماری­های گیاهی با وزن ۲۳۰/۰=wagg عامل مهم و موثر طبیعی بود. نتیجه­گیری: مقایسه نتایج این تحقیق با آنچه در منطقه مورد مطالعه در حال وقوع است نشان داد که روش تحلیل BWM توانایی مناسبی داشته و تحلیل انجام شده نتایج قابل قبولی ارائه کرده است. اولویت­بندی مسئله تخریب جنگل، به واحدهای برنامه­ریز و اجرایی کمک خواهد کرد تا برنامه­ریزی اختصاصی را در جهت حذف و یا تعدیل عوامل تخریب طراحی و اجرا کنند و به مدیران جنگل برای شناسایی و اجرای اقدامات حفاظتی مناسب به­منظور بهبود و یا اصلاح برنامه­های مدیریت کمک خواهد کرد. ازاین رو، پیشنهاد می­شود که به­عنوان ادامه راه این تحقیق مطالعه­ای در زمینه شناسایی و اولویت­بندی موثرترین راهکارهای پیشگیری و یا حل این عوامل تخریب و زیر معیارهای آنها نیز در منطقه انجام شود تا با دریافت راه­حل­های مناسب کارشناسانه، نتایج در اختیار مدیران و تصمیم­گیرندگان قرار داده شود تا به اتخاذ تصمیمی موثر برای جلوگیری از تخریب این اکوسیستم مهم اقدام شود. از سوی دیگر، هر نوع راه حل برای پیشگیری از تخریب باید هر سه جنبه انسانی، مدیریتی -اجرایی و طبیعی را در نظر بگیرد تا با به حداقل رساندن این عوامل فرصت احیا به این اکوسیستم داده شود. بعلاوه بررسی ظرفیت استفاده از تکنیک های سنجش از دور و تحلیل­های مبتنی بر هوش مصنوعی برای توسعه رویکرد نظارت بر تخریب جنگل به­ویژه در بخش عوامل طبیعی پیشنهاد می­شود.

کلیدواژه ها:

اولویت بندی ، تخریب جنگل ، تصمیم گیری چندمعیاره ، حفاظت جنگل ، مدیریت پایدار جنگل