اثر روش کاشت بر عملکرد و ویژگی های کیفی دانه برخی از رقم های برنج در استان گیلان

مقدمه: نشاکاری در خاک گل خراب شده (پادلینگ) روش رایج کشت برنج در دنیا می باشد که نیاز به نیروی کار و هزینه بالایی دارد. از این رو، در سال های اخیر این روش کاشت در حال جایگزینی با کشت مستقیم است. اگرچه کشت مستقیم دارای مزیت های فراوانی است، اما ممکن است برخی از جنبه های زراعت برنج را دستخوش تغییر قرار دهد. در این آزمایش اثر تغییر شیوه کشت از نشاکاری به کشت مستقیم بر عملکرد شلتوک و برخی از ویژگی های کیفی دانه در تعدادی از رقم های برنج مورد بررسی قرار گرفت.مواد و روش ها: این تحقیق در سال زراعی ۱۳۹۸ در موسسه تحقیقات برنج کشور به صورت طرح کرت های خرد شده با سه تکرار اجرا شد. عامل های مورد مطالعه، روش کشت در دو سطح شامل نشایی و کشت مستقیم و رقم برنج در پنج سطح شامل رقم محلی هاشمی و رقم های اصلاح شده کیان، آنام، گیلانه و شیرودی بودند. صفات اندازه گیری شده، عملکرد شلتوک و ویژگی های کیفی دانه شامل درصد برنج سالم و شکسته، راندمان تبدیل، طول و عرض دانه خام و پخته، ضریب ری آمدن، میزان آمیلوز، دمای ژلاتینی شدن و مقدار پروتئین دانه بودند. برای تجزیه آماری داده ها، تجزیه واریانس با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین ها با آزمون حداقل اختلاف معنی دار (LSD) در سطح احتمال پنج درصد انجام شد.یافته های تحقیق: نتایج نشان داد که اثر رقم و روش کشت بر عملکرد شلتوک معنی دار بود، اما برهم کنش آن ها بر عملکرد شلتوک معنی دار نبود. مقایسه میانگین ها نشان داد که عملکرد شلتوک در روش کشت مستقیم در حدود ۲۰۰ کیلوگرم بیش تر از کشت نشایی بود. رقم شیرودی با ۷۸۲۰ کیلوگرم در هکتار، بیش ترین عملکرد را دارا بود، در حالی که بین سایر رقم ها اختلاف معنی داری از این نظر مشاهده نشد. راندمان تبدیل نیز در کشت مستقیم بیش تر از نشایی بود و بیش ترین راندمان تبدیل (۷۱ درصد) به رقم شیرودی در کشت مستقیم تعلق داشت که با رقم گیلانه در کشت مستقیم (۷۰ درصد) و شیرودی در کشت نشایی (۷۰ درصد) اختلاف معنی داری نداشت. درصد برنج سالم در کشت مستقیم (۵۷.۰۶ درصد) کم تر از کشت نشایی (۶۵.۸۶ درصد) بود. در بین رقم ها نیز شیرودی و کیان به ترتیب با ۸۴.۳ و ۳۷.۵ درصد دارای بیش ترین و کم ترین مقدار برنج سالم بودند. میزان آمیلوز دانه در تمامی رقم ها در کشت مستقیم در مقایسه با کشت نشایی افزایش یافت، ولی این افزایش در سه رقم آنام، گیلانه و کیان، معنی دار و در دو رقم شیرودی و هاشمی غیر معنی دار بود. بیش ترین و کم ترین میزان آمیلوز با ۲۷.۴۵ و ۲۱.۲۷ درصد نیز به ترتیب در رقم شیرودی در کشت مستقیم و رقم کیان در کشت نشایی مشاهده شد. تغییر شیوه کشت از نشایی به مستقیم منجر به افزایش معنی دار دمای ژلاتینی شدن دانه در سه رقم گیلانه، شیرودی و کیان شد، اما تاثیری بر دمای ژلاتینی شدن رقم های آنام و هاشمی نداشت. از نظر میزان پروتئین نیز بیش ترین میزان پروتئین دانه با ۱۱.۰۸ درصد در رقم آنام در کشت نشایی مشاهده شد که با کشت مستقیم آن (۱۰.۷۶ درصد) تفاوت معنی داری نداشت.نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که تغییر شیوه کشت برنج از نشایی به مستقیم، علاوه بر ویژگی های کیفی دانه، بر عملکرد شلتوک رقم های مورد مطالعه نیز تاثیر معنی داری داشت، به طوری که عملکرد شلتوک و راندمان تبدیل در کشت مستقیم بیش تر از نشایی، اما درصد برنج سالم در کشت مستقیم کم تر از نشایی بود. یکی از مهم ترین عوامل موثر بر کیفیت پخت برنج، درصد آمیلوز دانه است. بر اساس نتایج این تحقیق، تغییر شیوه کشت از نشایی به مستقیم، درصد آمیلوز دانه دو رقم هاشمی و شیرودی را که دارای بیش ترین سطح زیر کشت به ترتیب در بین رقم های محلی و اصلاح شده در استان های برنج خیز شمالی کشور هستند، افزایش نداد. این نتایج می تواند در پذیرش سیستم کشت مستقیم توسط شالیکاران موثر باشد.

کلیدواژه ها:

راندمان تبدیل ، کشت مستقیم ، کشت نشایی ، کیفیت دانه ، محتوای آمیلوز