ارزیابی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره های آبی و الکلی برگ گیاه دارویی کاپاریس (Capparis spinosa L.) رویشی در شهرستان هیرمند

سابقه و هدف: عصاره های استخراجی از گیاهان دارویی حاوی ترکیبات زیست فعال و فیتوشیمیایی با ارزش مانند پلی فنل ها و فلاونوئیدها با ویژگی های آنتی اکسیدانی، ضدمیکروبی، ضدسرطانی و ضددیابتی هستند. گیاه کاپاریس (Capparis spinosa L.) از گیاهان دارویی بومی شهرستان هیرمند بوده که اندام های مختلف آن حاوی ترکیبات زیست فعال متنوع ازجمله ساکاریدها، گلیکوزیدها، فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، فنلیک اسیدها، ترپنوئیدها، اسیدهای چرب، ویتامین ها و استروئیدها می باشند. استفاده از روش های نوین در استخراج ترکیبات زیست فعال از گیاهان دارویی، ازجمله روش فراصوت نسبت به روش های سنتی استخراج مانند سوکسله و غرقابی علاوه بر بهبود کارایی استخراج باعث حفظ ترکیبات زیست فعال حساس به حرارت و کاهش زمان استخراج می گردند. ازاین رو، این مطالعه با هدف ارزیابی کارایی امواج فراصوت در استخراج ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی از برگ گیاه کاپاریس انجام گردید.مواد و روش : به منظور بهینه سازی شرایط استخراج ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدان از برگ گیاه کاپاریس با حلال های اتانول و آب از روش سطح پاسخ و طرح باکس بنکن با انتخاب فاکتورهای زمان در سه سطح (۱۵، ۳۰ و ۴۵ دقیقه) و توان حمام فراصوت در سه سطح (۱۰۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ وات) استفاده شد و بوسیله نرم افزار دیزاین اکسپرت، ۱۳ تیمار برای استخراج عصاره پیشنهاد گردید. پس از آسیاب کردن برگ های خشک شده گیاه و انحلال آن در حلال اتانول ۷۰ درصد (برای عصاره گیری الکلی) و حلال آب مقطر (برای عصاره گیری آبی) با نسبت ۴:۱ وزنی/حجمی از تیمار حمام فراصوت با فرکانس ثابت ۴۰ کیلوهرتز استفاده شد و جداسازی حلال الکلی و تغلیظ عصاره با استفاده از دستگاه تبخیرکننده چرخشی تحت خلا و جداسازی حلال آبی با استفاده از آون خلا در دمای ۴۰ درجه سانتیگراد انجام شد. پس از استخراج عصاره های الکلی و آبی، آزمون های آنتی اکسیدانی برای هریک از عصاره ها با استفاده از روش رنگ سنجی فولین سیوکالچو به منظور ارزیابی محتوای ترکیبات فنلی کل و روش مهار رادیکال های آزاد DPPH با تعیین شاخص IC۵۰ انجام شد. مقایسات میانگین بین نتایج آزمون های آنتی اکسیدانی عصاره های آبی و الکلی برگ گیاه به وسیله آزمون یو من-ویتنی در طرح کاملا تصادفی و در سطح ۵%α= به وسیله نرم افزار SAS نسخه ۹.۱ انجام گردید.نتایج: نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل آماری با روش سطح پاسخ از بخش مدل نشان داد که مدل Quadratic یا درجه دوم برای آزمون های اندازه گیری شده در این مطالعه، دارای اختلاف معنی دار با سایر مدل ها بود و این مدل برای آنالیز آماری آزمون ها انتخاب گردید. اثرهای معنی دار متغیرهای زمان و توان فراصوت بر میزان استخراج ترکیبات فنلی و قابلیت مهار رادیکال های آزاد DPPH عصاره های الکلی برگ گیاه به ترتیب با ضرایب رگرسیونی ۰.۹۹ و ۰.۹۸ و اثرهای معنی دار متغیرهای زمان و توان فراصوت بر میزان استخراج ترکیبات فنلی و قابلیت مهار رادیکال های آزاد DPPH عصاره های آبی برگ گیاه به ترتیب با ضرایب رگرسیونی ۰.۹۸ و ۰.۹۹ تعیین شدند. میزان ترکیبات فنلی کل استخراجی از برگ گیاه کاپاریس با حلال های اتانول و آب مقطر به روش فراصوت به ترتیب ۰.۳۲±۲۰.۷۷ و ۰.۵۴±۱۷.۵۳ میلی گرم بر گرم و میزان IC۵۰ عصاره های استخراجی از برگ گیاه با حلال اتانول و آب مقطر به روش فراصوت به ترتیب ۰.۶۰±/۱۳.۱۶ و ۰.۸۱±۲۰.۴۲ میکروگرم بر میلی لیتر ارزیابی گردید. شرایط بهینه استخراج الکلی و آبی ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی برگ گیاه، زمان ۴۵ دقیقه و توان فراصوت ۳۰۰ وات بدست آمد و در این شرایط بهینه، میزان ترکیبات فنلی کل عصاره های الکلی و آبی برگ گیاه به ترتیب ۲۷.۴ و ۲۳.۸ میلی گرم بر گرم و میزان IC۵۰ عصاره های الکلی و آبی نیز به ترتیب ۸.۱ و ۱۰.۸ میکروگرم بر میلی لیتر حاصل شد.نتیجه گیری: روش فراصوت دارای کارایی بالایی در استخراج الکلی و آبی ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدان از برگ گیاه کاپاریس می باشد. البته بین میزان ترکیبات فنلی کل عصاره و قابلیت مهار رادیکال های آزاد DPPH ارتباط مستقیمی وجود دارد. به طورکلی، عصاره های الکلی برگ گیاه دارای ترکیبات فنلی و قابلیت مهار رادیکال های آزاد DPPH بیشتری نسبت به عصاره های آبی بودند.

کلیدواژه ها:

عصاره های گیاهی ، رادیکال های آزاد ، آنتی اکسیدان ها ، امواج فراصوت