قابلیت جنین زایی سوماتیکی در کالوس القاء شده از بخش های هیپوکوتیل و لپه گیاه ماریتیغال (Silybum marianum) در شرایط درون شیشه ای

سابقه و هدف: خار مریم یا ماریتیغال گیاهی یکساله یا دوساله و علفی با نام علمی Silybum marianum متعلق به تیره Asteraceae است. مواد موثره این گیاه دارویی از نوع ترکیبات فلانوئیدی است. این ترکیبات در میوه (دانه) ذخیره می شود و به صورت زرد رنگ جلوه می کند. سیلی مارین ماده موثره این گیاه به دلیل خواص ضدالتهابی با تاثیر بر ساختار عروق بافت سرطانی پروستات، پستان، تخمدان، کبد و لوسمی از سرطان پیشگیری می نماید. روش های فناوری زیستی به ویژه روش کشت بافت و سلول به عنوان روش مکمل در تولید تجاری فراورده های گیاهی به شمار می رود. هدف از این تحقیق، ارائه بهترین روش تولید گیاهچه های استریل ماریتیغال و بررسی اثر ژنوتیپ، ریزنمونه و تنظیم کننده های رشد بر القاء و رشد کالوس و تولید کالوس های جنین زا بود. مواد و روش: در این تحقیق، ابتدا پنج ژنوتیپ مجارستان، برازجان، فریدون کنار، جلگه خلج و مغان با سه روش مختلف ضدعفونی بذر در قالب طرح فاکتوریل بر پایه  کاملا تصادفی در سه تکرار آزمایش شدند. جوانه زنی بذرها و تولید گیاهچه های استریل در محیط کشت آب و آگار بدون هورمون و در شرایط تاریکی و دمای ۲۵ درجه سانتی گراد انجام شد. سپس آزمایشی با استفاده از دو ژنوتیپ مجارستان و برازجان، ریزنمونه لپه و هیپوکوتیل، محیط کشت MS و تیمارهای هورمونی ۲,۴-D (۱، ۲.۵ و ۵ میلی گرم بر لیتر) و BAP (۰.۲۵ و ۰.۵ میلی گرم بر لیتر) در شرایط تاریکی و در قالب طرح فاکتوریل بر پایه کاملا تصادفی انجام گردید. کالوس های تولید شده پس از ۳۰ روز در محیط کشت MS با یک دوم هورمون ها واکشت شدند. صفات قطر کالوس به روش هوکرونی برز، وزن تر کالوس ۳۰ روز بعد از واکشت، تعداد کالوس های جنین زا و تعداد جنین های سوماتیکی در هر کالوس در ریزنمونه لپه اندازه گیری شدند. کالوس ها توسط دستگاه فریز درایر خشک و وزن خشک نمونه ها نیز اندازه گیری شد.نتایج: براساس نتایج، بهترین روش تولید گیاهچه استریل ماریتیغال، استفاده از محلول هایtween-۲۰ ، اتانول ۷۰%، آب اکسیژنه و شستشو با آب مقطر استریل و کشت در محیط آب و آگار بدون هورمون بود. نتایج تجزیه واریانس صفات قطر کالوس، وزن تر و خشک کالوس نشان داد که شرایط بهینه القاء کالوس استفاده از ژنوتیپ برازجان، ریزنمونه لپه، ۱ میلی گرم بر لیتر ۲,۴-D و ۰.۵ میلی گرم بر لیتر BAP بود. کالوس های جنین زا فقط در ریزنمونه لپه تشکیل شد. نتایج تجزیه واریانس صفات تعداد کالوس های جنین زا در هر واحد آزمایشی و تعداد جنین های سوماتیکی در هر کالوس حاصل از ریزنمونه لپه نشان داد که شرایط بهینه تولید کالوس های جنین زا استفاده از رقم مجارستان، ۵ میلی گرم بر لیتر ۲,۴-D و ۲۵/۰ میلی گرم بر لیتر BAP بود.نتیجه گیری: براساس نتایج بدست آمده بهترین مواد ضدعفونی بذر ماریتیغال، محلول هایtween-۲۰ ، اتانول ۷۰%، آب اکسیژنه و شستشو با آب مقطر استریل است. برای تولید کالوس برتر از گیاه ماریتیغال، بهتر است از ریزنمونه لپه و مقادیر پایین هورمون های اکسین از قبیل ۲,۴-D استفاده شود. در تولید کالوس های جنین زا ارقام اصلاح شده از قبیل مجارستان نسبت به توده های بومی، ریزنمونه لپه نسبت به هیپوکوتیل و مقادیر بالای هورمون های اکسین (۲,۴-D) و مقادیر پایین هورمون های سیتوکینین(BAP) مناسب می باشد.

کلیدواژه ها:

جنین زایی سوماتیکی ، شرایط درون شیشه ای ، کالوس ، ماریتیغال