ارزیابی آسیب پذیری کشاورزان نسبت به خشکسالی: مورد استان فارس

خشکسالی یک مخاطره اجتماعی-طبیعی پیچیده و تکرارشونده است که با تغییرات آب و هوایی، فراوانی، شدت و مدت آن افزایش می یابد. کشاورزی به عنوان یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی کشور، بخش راهبردی در تامین نیازهای غذایی جمعیت رو به رشد و منبع اصلی تامین کننده درآمد و معیشت روستاییان، به شدت تحت تاثیر این مخاطره اقلیمی پرهزینه و پیامدهای تدریجی آن قرار گرفته است. از این رو، فرآیند توسعه کشاورزی و معیشت پایدار بهره برداران این بخش اقتصادی، نیازمند شناسایی و ارزیابی میزان آسیب پذیری در برابر چنین مخاطرات طبیعی می باشد. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف کلی ارزیابی آسیب پذیری (دربردارنده سه عنصر مواجهه، حساسیت معیشتی و توان سازگاری) کشاورزان استان فارس نسبت به خشکسالی انجام گرفت. برای این منظور، با استفاده از ابزار پرسشنامه، ۴۲۰ کشاورز به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چندمرحله ای مورد مصاحبه قرار گرفتند. روایی پرسشنامه توسط اساتید توسعه و ترویج کشاورزی و پایایی آن از طریق مطالعه راهنما و ضریب آلفای کرونباخ تایید گردید. قابل ذکر است که برای برآورد مواجهه، از داده های هواشناسی و شاخص معیار بارش سالانه (SIAP) استفاده  گردید. نتایج نشان داد که میانگین بهنجار مواجهه، حساسیت معیشتی و توان سازگاری کشاورزان مورد پژوهش به ترتیب برابر با ۰/۵۷۵، ۰/۴۸۸ و ۰/۵۳۵ از ۱ می باشد. افزون بر این، شاخص آسیب پذیری اقلیمی (CVI) برابر با ۵۱۴/۰ از ۱ (با دامنه ۰/۲ تا ۰/۸۶) برآورد شد که تا حدودی بالاتر از حد متوسط قرار دارد. علاوه بر این، براساس تحلیل خوشه ای چندمیانگینی، پاسخگویان در سه خوشه آسیب پذیری سطح پایین (حدود ۵۴ درصد)، متوسط (۲۷ درصد) و بالا (بالغ بر ۱۹ درصد) قرار گرفتند. میانگین شاخص آسیب پذیری اقلیمی در این خوشه ها به ترتیب ۰/۴۲، ۰/۵۶ و ۰/۶۸ است. همچنین، نتایج تحلیل مکانی نشان داد که دامنه میانگین شاخص آسیب پذیری اقلیمی از ۰/۳۱۰ (از ۱) در شهرستان لامرد تا ۰/۶۴۰ (از ۱) در مرودشت متغیر بوده است. با توجه به نتایج پژوهش، به منظور کاهش آسیب پذیری کشاورزان در برابر خشکسالی، ترکیبی از اقدامات آموزشی، حمایتی و مدیریتی باید پیاده سازی شود. از طرفی، توجه به تفاوت های منطقه ای و ویژگی های خاص هر منطقه در طرح ریزی برنامه ها و سیاست ها اهمیت ویژه ای دارد. همچنین، استفاده از داده های مکانی و تحلیل های دقیق تر می تواند به شناسایی مناطق آسیب پذیر و تخصیص منابع به این مناطق کمک کند.

کلیدواژه ها:

آسیب پذیری ، توان سازگاری ، حساسیت معیشتی ، مواجهه خشکسالی