حج در تعاملات صفویه و اوزبکان

در تاریخ جهان اسلام، مولفه های گوناگونی از یک سو موجب ایجاد مناسباتی دوستانه یا خصمانه فی مابین حاکمیت های سیاسی مسلمان می گردیدند و از طرفی به عنوان ابزاری در دست دول مسلمان در جهت حفظ منافع چند جانبه مورد استفاده قرار می گرفتند. حج اگر چه یکی از فروعات دینی مسلمین است ولی به واسطه تجلی اجتماعی آن، در عرصه تاریخ جهان اسلام، نقش مهمی در روابط دولت های مسلمان داشته است. در این میان با تشکیل دولت صفویه که برخلاف همسایگان خود از جمله اوزبکان، داعیه تبلیغ مذهب تشیع امامیه داشت، مسئله حج به عنوان چالشی در تعاملات صفویه و اوزبکان مبدل گشت. پژوهش حاضر که به روش توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه تنظیم گشته، در پی پاسخ به این پرسش می باشد که در روابط صفویه و اوزبکان، حج چه جایگاه و نقشی داشته است؟ نتیجه تحقیق حاکی از آن است که در نیمه نخست دولت صفوی، مراسم حج به عنوان مهره ای در تحریک نیروی متخاصم (در موارد نظامی) مورد استفاده قرار گرفت. در دوره دوم صفویه، حج بیشتر مورد استفاده اهداف سیاسی (و نه نظامی) قرار داشت و مکاتباتی دوستانه رد و بدل گردید. در دوره سوم و بعد از صلح ایران و عثمانی ( صلح زهاب) روابطی در ظاهر بر پایه احترام متقابل شکل گرفت و حج دیگر به عنوان یک موضوع مورد مناقشه و جدل مطرح نبود.

کلیدواژه ها:

صفویه ، اوزبکان ، حج ، شیبک خان