تحلیل راهبردی الگوی سیستم زهکشی چین باستان با رویکرد تاب‎آوری در برابر سیلاب شهری

مقدمه در گذار از جامعه سنتی درون گرا به جامعه مدرن برون گرا، بیشتر مکان ها نمی توانند در برابر تنش های مدرنیته و درگیری های فرهنگ غالب پایدار و تاب آور باشند. تلاش برای ایجاد زیرساخت ‎های قابل اعتماد، ایمن، اقتصادی و تاب‎ آور در برابر مخاطرات اقلیمی، اصلی انکارناپذیر در عصر حاضر محسوب می ‎شود. سازه های آبی کهن، میراثی آبی و حاوی راه حل های موفقیت آمیز ساختاری، عملکردی و مدیریتی برای پایداری و تاب آوری در برابر شرایط سخت اکولوژیک هستند. ازاین رو، استنتاج تفکر باستان ارتباط انسان با طبیعت و راه حل های مبتنی بر طبیعت، به منظور توسعه الگوهای کاربردی در مواجهه با بحران های طبیعی و انسانی، همچنین کاربست آن در فرایندهای برنامه ریزی و شهری سیمای سرزمین و حوزه های آبخیز می تواند تاب آوری شهرهای معاصر را بهبود بخشد. نظر به این که پیشینیان هر منطقه راهکارهای مدیریتی را در پاسخ به چالش های اجتماعی، اکولوژیک و نیازهای انسانی با توجه به ویژگی های فرهنگی، اقتصادی، جغرافیایی توسعه داده اند و به همراه عملکردها، تجربیات، ارزش ها و اعتقادات طی هزاران سال به منصه آزمون و خطا گذاشته اند، پایه های شکل گیری عقلانیت اکولوژیک را بنا نهاده ‎اند. در پژوهش حاضر، سوال اصلی پژوهش بدین صورت قابل طرح است که توسعه اصول و قواعد حاکم بر ساختار و عملکرد میراث آبی چگونه بر تحقق شهرهای تاب آور در برابر سیلاب موثر خواهد بود. ازاین رو، ضمن انتخاب و بررسی نمونه ای از سازه آبی کهن در چین باستان، به استنتاج تفکرات باستانی ارتباط انسان با طبیعت پرداخته شد و الگوی کاربردی تحقق شهرهای تاب آور در برابر سیلاب ترسیم شد تا ضمن ترکیب دانش سنتی با دانش علمی و کاربست آن بتوان به تحلیل راهبردی تاب ‎آوری شهری در برابر سیلاب پرداخت.   مواد و روش ها این پژوهش، یک بررسی توصیفی-تحلیلی با هدف تحلیل الگوی سیستم زهکشی توانچنگ در چین باستان به منظور تحقق تاب آوری در برابر سیلاب شهری است. مبتنی بر روش استنتاجی-تطبیقی، اصول و قواعد ساختاری-عملکردی حاکم بر سیستم زهکشی توانچنگ به عنوان تجربه کهن مدیریت سیلاب شهری با تجربیات مدرن در مقیاس های چندگانه تطبیق داده شد و الگوی کاربردی تحقق تاب آوری در برابر سیلاب و مدیرت منابع آب تدوین شد. ازاین رو، مراحل انجام پژوهش شامل بررسی سیستم زهکشی چین باستان، سمبل عقلانیت اکولوژیک در میراث کهن،- تبیین معیارهای تاب آوری در سازه های آبی و زهکشی، استنتاج اصول و قواعد حاکم بر سیستم زهکشی چین باستان، تدوین الگوی کاربردی تاب آوری در برابر سیلاب و رواناب در شهرهای معاصر است.   نتایج و بحث سازه های آبی کهن که توسط فرهنگ های گذشته مهندسی شده اند، بر تحقق عملکردهای اساسی هیدرولوژیک استوارند و با حفظ منابع آب، مدیریت رواناب، حفظ یکپارچگی اکولوژیک، مدیریت آبخیز، محافظت از خاک و تنوع زیستی و غیره، بینش های ارزشمندی را ارائه می دهند که علی رغم تفاوت های گسترده در پیچیدگی، توسعه فناوری، تقاضای منابع بین جوامع بومی باستان و دنیای مدرن، می تواند الهام بخش جوامع معاصر در مدیریت سیمای سرزمین باشد. اصول طراحی حاکم بر این سازه های کهن بر حفظ سیستم های آبی و طبیعی، بهبود فرایندها و عملکردهای اکولوژیک و افزایش خدمات اکوسیستمی موثر است. برای بهره برداری کارآمد از منابع آب بارشی به منظور کاهش چالش کمبود آب در عصر حاضر شایان توجه است. علاوه بر این با کاهش وقوع بلایای طبیعی، بروز سیل و خسارات اقتصادی، روشی مطمئن برای مدیریت منابع آبی و صرفه جویی در هزینه های مالی جوامع محلی است. همچنین، می تواند فرصت های سرمایه گذاری در ارتقاء زیرساخت ها، محصولات مهندسی و تکنولوژی های جدید ایجاد کند. ترکیب زیرساخت های سبز و خاکستری، طراحی خوشه ای و عملکرد چند ظرفیتی به طور قابل توجهی منجر به افزایش کارایی، ارتقاء عملکرد، افزایش ظرفیت مقابله با تنش و کاهش خسارات و هزینه ها می شود. برخی از فناوری های رایج در شکل گیری شهرهای اسفنجی با استفاده از سقف های سبز، فضاهای باز و سبز، پارکینگ سبز، تالاب های مصنوع برای جمع آوری باران و رواناب، ایجاد حوضچه های با قابلیت نفوذپذیری آب، تاسیسات حفظ فرایندهای بیولوژیک، ایجاد سنگ فرش های با قابلیت نفوذپذیری، کاهش سطوح صلب و نفوذناپذیر، مدیریت یکپارچه اکولوژیک، حفاظت از اکوسیستم آبی و بهره برداری از منابع بارشی و غیره، امکان توسعه هماهنگ محیط شهری و طبیعی، توسعه زیرساخت های سبز-آبی و ارتقاء تاب‎آوری در برابر بحران های آبی را فراهم می آورد.   نتیجه گیری نتایج پژوهش حاکی از آن است که تجلی اصول و قواعد عقلانیت اکولوژیک در قالب سیاست ها و راهبردهای مختلف نظیر طرح های حفاظتی، افزایش نفوذپذیری، ذخیره سازی رواناب، انتقال رواناب، تصفیه آب و منظرسازی در مقیاس های ساختاری-عملکردی متعدد می‎تواند الگویی بنیادین را در تحقق شهرهای اسفنجی و تاب‎آور در برابر سیلاب ارائه نماید. ایده ای تجلی یافته از تمدن محیط‎زیستی با قابلیت کاهش اثرات توسعه شهری بر اکوسیستم های طبیعی، ترکیب زیرساخت های سبز-آبی و خاکستری، مدیریت آبخوان و غیره، در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیک که سعی در مدیریت منابع آب و حل بحران آب در بسیاری از کشورهای دنیا نظیر ایران را دارد.

کلیدواژه ها:

تاب‎آوری اقلیمی ، سازه آبی ، سازه‎ زهکشی ، شهر اسفنجی ، مدیریت منابع آب