بررسی و نقد مدخل حضرت یعقوب (ع) و یوسف (ع) در دایره المعارف قرآن لیدن و دایره المعارف اسلام

قصه یعقوب(ع) و یوسف(ع) از جمله قصه های مشترک قرآن و عهدین است که متاسفانه برداشت عمومی مسلمانان از این دو قصه مانند دیگر قصص انبیا تحت تاثیر روایت عهد عتیق قرار دارد. این مسئله در مقالات و پژوهش های مستشرقان نیز خود را پررنگ تر نشان داده است. در پژوهش حاضر، متن مقاله یعقوب و یوسف در دائره المعارف اسلام و دائره المعارف قرآن لیدن [Ya'kub (Reuven Firestone); Jacob (Andrew Rippin); Yusuf (Reuven Firestone); Joseph (Shalumn Goldman)] ابتدا به فارسی ترجمه و سپس به روش توصیفی - تحلیلی و مطالعه تطبیقی میان آموزه های قرآن و متن عهد عتیق، مضامین آن دو نقد شده است. اندرو ریپین و رئوون فایرستون در مقاله «یعقوب» (Jacob, Ya'kub) نتوانسته اند شخصیت حضرت یعقوب(ع) را به خوبی تبیین کنند؛ حتی گزارش دقیقی از نقش یعقوب در داستان یوسف صدیق ارائه نکرده و در وجه تسمیه او به یعقوب تحت تاثیر عهد عتیق هستند. از این رو برخلاف مشهور که چهره حضرت یعقوب(ع) به عنوان فردی درمانده و همواره غمگین و گریان به تصویر کشیده می شود؛ قرآن کریم، یعقوب نبی را توانمند و بصیر، و صالح و عابد و آگاه به تاویل ال احادیث معرفی می کند. هم چنین شالوم گلدمن و رئوون فایرستون در مقاله «یوسف» (Joseph, Yusuf)، شخصیت یوسف صدیق را کامل تبیین نکرده اند. از یافته های مهم این پژوهش آن است که در بیان قرآن، بر خلاف عهد عتیق، اسرائیل لقب یعقوب نیست و این دو متمایز از یکدیگرند؛ همان طور که خاندان آن دو: «آل یعقوب» و «بنی اسرائیل» در قرآن متمایز از یکدیگر یاد شده اند. اسرائیل در بیان قرآن، یکی از همراهان حضرت نوح(ع) در کشتی است که پس از نجات دچار انحرافاتی از جمله تحریم برخی خوراکی ها بر خود می شود، و این مسئله در دودمان او - بنی اسرائیل - گسترش فراوانی می یابد. در بیان قرآن، یوسف در کودکی تنها یک مرتبه خواب می بیند و آن را تنها برای پدر خود تعریف می کند و علت تبعید او به مصر کید برادرانش است. براساس آیات سوره یوسف و ادله روائی، یوسف تا زمانی که یعقوب(ع) زنده بود پیامبر نبود و در نتیجه قصه یوسف در سوره یوسف بیان زندگی یوسف قبل از پیامبری اوست. در بیان قرآن، یوسف بلافاصله پس از تاویل خواب از زندان بیرون نمی آید و تا زمانی که تهمت از او برداشته نشود حکم آزادی اش را نمی پذیرد. در قصه قرآنی یوسف، کاروانیان تنها یکبار یوسف را با عزیز مصر خرید و فروش می کنند برخلاف عهد عتیق که یوسف یکبار از برادران هم خریداری می شود توضیح اینکه اگر آنان یوسف را از برادران خریده بودند نیازی نبود که او را پنهان کنند. برادران، یوسف را در یکی از نهان گاه های چاه و نه قعر چاه قرار می دهند. شمار خواب های پادشاه مصر در بیان قرآن تنها یکبار ذکر شده است اما در عهد عتیق این خواب دوبار تکرار می شود؛ ازدواج زلیخا با یوسف و جمال یوسف و زیبایی مشهور او از دیگر مواردی است که در این پژوهش به نقد گرفته شده است.

کلیدواژه ها:

دائره المعارف ، یعقوب(ع) ، یوسف(ع) ، بررسی و نقد