ارزیابی روند احیاء مشخصه های خاک و تنوع زیستی پوشش علفی مسیرهای چوبکشی رها شده (منطقه مورد مطالعه: جنگل های هزارجریب- شهرستان نکا)

سابقه و هدف:در دهه های گذشته، بهره برداری های بیش از حد و غیر اصولی از منابع جنگلی سبب نابودی بسیاری از بوم سازگان های جنگلی شده که تبعاتی چون فرسایش، سیل، رانش، هدر رفت خاک و کاهش منابع ژنتیکی زیست کره را به دنبال داشته است. با احداث جاده ها و مسیرهای چوبکشی، مشخصه های فیزیکی (ساختار خاک)، شیمیایی، زیستی، جوامع میکروبی خاک، عمق لاشبرگ و همچنین ساختار و جوامع گیاهی (چوبی و علفی) کنار جاده تحت تاثیر قرار گرفته و تغییر می کند. در سال های اخیر مطالعاتی در رابطه با بررسی روند احیاء خصوصیات خاک در مسیرهای چوبکشی در در لایه های سطحی خاک و سابقه کوتاه بهره برداری انجام شده است. اما در این پژوهش به بررسی روند بازیابی برخی از مشخصه های خاک در سه عمق نمونه برداری و تنوع زیستی پوشش علفی در مسیر های چوبکشی رها شده با سابقه بهره برداری طولانی مدت در جنگل های منطقه هزارجریب نکا (حوزه نکاء ظالمرود) پرداخته شده است.مواد و روش ها:در تحقیق حاضر، چهار مسیر چوبکشی با سنین ۱۵، ۲۵، ۳۵ و ۴۵ ساله انتخاب و نمونه برداری از خاک در این مسیرها در سه عمق ۱۰-۰، ۲۰-۱۰ و ۳۰-۲۰ سانتی متری و در سه تکرار انجام شد. در این تحقیق مشخصه هایی چون چگالی ظاهری، تخلخل، درصد رطوبت، بافت خاک، شاخص های پایداری خاکدانه و کربن آلی در آزمایشگاه اندازه گیری و همچنین با ثبت فراوانی گونه های علفی در هر قطعه نمونه، اندازه گیری تنوع زیستی گیاهی در قالب شاخص های عددی تنوع گونه ای، غنای گونه ای و یکنواختی در هر یک از مسیرهای چوبکشی رها شده صورت پذیرفت. جهت تجزیه آماری داده ها از آزمون پارامتریک تجزیه واریانس (برای سنین مختلف مسیر های چوبکشی) و همچنین به منظور بررسی رابطه ویژگی های خاک با شاخص های مختلف تنوع زیستی، پس از استاندارد سازی داده ها با استفاده از ماتریس همبستگی از روش تجزیه به مولفه های اصلی (PCA) استفاده شد. یافته ها:نتایج نشان داد که بسیاری از مشخصه های خاک و شاخص های تنوع و غنا در بین مسیرهای چوبکشی با سنین مختلف دارای تفاوت معنی داری با یکدیگر بوده اند. در هر سه عمق نمونه برداری از خاک بیش ترین مقدار مشخصه هایی چون رطوبت (۰۸/۴۴، ۰۴/۲۹، ۴۷/۲۷ درصد)، تخلخل (۶۲/۳۸، ۱۸/۳۶، ۴۹/۳۲ درصد)، میانگین وزنی قطر خاکدانه (۶۶/۴، ۵۶/۴، ۲۱/۴ میلی متر)، در مسیر چوبکشی ۴۵ ساله (به ترتیب عمق از راست به چپ) و کم ترین مقدار رطوبت (۱۹/۲۶، ۶۷/۲۴، ۶۸/۲۲درصد)، تخلخل (۱۰/۳۰، ۳۹/۲۹، ۷۵/۲۷ درصد)، میانگین وزنی قطر خاکدانه (۴۱/۴، ۳۰/۴، ۰۹/۴ میلی متر)، نیز در مسیر چوبکشی ۱۵ ساله اندازه گیری شد . نتایج تحلیل مشخصه چگالی ظاهری خاک حاکی از آن بوده است که مسیر چوبکشی ۱۵ ساله بیش ترین مقدار (۸۲/۱، ۸۹/۱، ۹۱/۱ گرم بر سانتی متر مکعب) و مسیر چوبکشی ۴۵ ساله کم ترین مقدار (۶۰/۱، ۷۱/۱، ۷۸/۱ گرم بر سانتی متر مکعب) این مشخصه را به خود اختصاص داده اند. همچنین بیش ترین مقدار شاخص های تنوع سیمپسون (۷۸/۰) و شانون وینر (۸۴/۱) و شاخص غنای مارگالف (۸۱/۳) نیز در مسیر چوبکشی ۴۵ ساله اندازه-گیری شد. نتایج حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی نیز حاکی از همبستگی بالای بسیاری از مشخصه های خاک با شاخص های تنوع زیستی و غنای پوشش علفی در مسیرهای چوبکشی ۴۵ ساله بوده است.نتیجه گیری:طبق نتایج تحقیق حاضر مقادیر بسیاری از مشخصه های خاک و شاخص های تنوع زیستی در مسیرهای با سن بهره برداری ۴۵ سال نزدیک به مقدار آن ها در مناطق شاهد بوده است. بسیاری از این مشخصه ها حتی با گذشت مدت زمان ۴۵ سال از سن بهره برداری مسیر های چوبکشی هنوز دارای اختلاف معنی داری در هر سه عمق نمونه یرداری از خاک نسبت به مناطق شاهد بوده اند. این یافته ها نشان دهنده عدم بازیابی و احیاء کامل خاک های کوبیده شده پس از گذشت مدت زمان ۴۵سال از عمر مسیرهای چوبکشی می باشد. به همین سبب و با توجه به نتایج تحقیق حاضر، جهت تسریع روند بازیابی مسیرهای چوبکشی، مدیریت مسیرهای چوبکشی، رعایت دستورالعمل ها حین انجام عملیات چوبکشی و پس از آن، پیشنهاد می-شود.

کلیدواژه ها:

بازیابی بوم سازگان ، پوشش گیاهی ، تجزیه به مولفه های اصلی ، سن مسیر ، وزن مخصوص ظاهری