تحلیل نظریه خودآیینی کانت بر مبنای مضامین ولایت پذیری در قرآن و صحیفه سجادیه

در باب انگیزه فعل اخلاقی انسان، سه حالت متصور است. اینکه رفتار اخلاقی برآمده از کشش و حکمی از درون خود فرد باشد یا عامل بیرونی، به نام خودآئینی و دگرآئینی موسوم شده است؛ لکن حالت سومی به نام ولایت پذیری الهی مطرح است که علاوه بر کفایت انسان از خودآیینی، او را از بند دگرآیینی نجات می دهد و «ولایت آیین» می کند. کانت، صاحب نظریه «خودآئینی» است که با غایت انگاری انسان، او را محور قرار داده و معتقد به استقلال و آزادی فی نفسه عقل و اراده نسبت به هر نظام علت و معلولی است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-انتقادی بر مبنای مضامین ولایت پذیری در قرآن و صحیفه سجادیه به تحلیل این نظریه پرداخته است تا اشتراک و افتراق نظریه خودآیینی کانت با دیدگاه ولایت پذیری و ولایت آیینی قرآنی را نمایان سازد. حاصل این کاوش نشان داد هر دو دیدگاه، انگیزه های درونی مغایر با عقل و تقابل با سیطره عوامل بیرونی غیر خدا را رد می کنند. اما موارد افتراق این نظریه با مضامین ولایت پذیری شامل باور به کفایت و حجیت اراده عقلانی، فردگرایی و ارجحیت بخشی به فهم خود، القای تعدد و تکثر مسیرهای اخلاقی، نادیده انگاری و نفی مضامین ولایت پذیری و امتناع تحقق خارجی خودآیینی به معنای واقعی است. در باب انگیزه فعل اخلاقی انسان، سه حالت متصور است. اینکه رفتار اخلاقی برآمده از کشش و حکمی از درون خود فرد باشد یا عامل بیرونی، به نام خودآئینی و دگرآئینی موسوم شده است؛ لکن حالت سومی به نام ولایت پذیری الهی مطرح است که علاوه بر کفایت انسان از خودآیینی، او را از بند دگرآیینی نجات می دهد و «ولایت آیین» می کند. کانت، صاحب نظریه «خودآئینی» است که با غایت انگاری انسان، او را محور قرار داده و معتقد به استقلال و آزادی فی نفسه عقل و اراده نسبت به هر نظام علت و معلولی است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-انتقادی بر مبنای مضامین ولایت پذیری در قرآن و صحیفه سجادیه به تحلیل این نظریه پرداخته است تا اشتراک و افتراق نظریه خودآیینی کانت با دیدگاه ولایت پذیری و ولایت آیینی قرآنی را نمایان سازد. حاصل این کاوش نشان داد هر دو دیدگاه، انگیزه های درونی مغایر با عقل و تقابل با سیطره عوامل بیرونی غیر خدا را رد می کنند. اما موارد افتراق این نظریه با مضامین ولایت پذیری شامل باور به کفایت و حجیت اراده عقلانی، فردگرایی و ارجحیت بخشی به فهم خود، القای تعدد و تکثر مسیرهای اخلاقی، نادیده انگاری و نفی مضامین ولایت پذیری و امتناع تحقق خارجی خودآیینی به معنای واقعی است.

کلیدواژه ها:

ولایت پذیری ، خودآیینی ، کانت ، قرآن ، صحیفه سجادیه ، انگیزه فعل اخلاقی