ابعاد فضایی عدالت در نظریه های برنامه ریزی شهری

عدالت فضایی، مفهومی چندوجهی، به توزیع عادلانه منابع، فرصت ها، امکانات و پیامدهای توسعه در فضاهای جغرافیایی و فضایی دسترسی برابر شهروندان به این منابع اشاره دارد. در دنیای امروز، با افزایش پیچیدگی مسائل شهری، نابرابری های فضایی ناشی از توزیع ناعادلانه ی منابع، منجر به مشکلاتی همچون حاشیه نشینی، فقر شهری، آلودگی محیط زیست و دسترسی نابرابر به خدمات شده اند. به ویژه در شرایط کنونی با چالش هایی مانند تغییرات اقلیمی و شکل دهی فضاهای شهری کلیدی، ضرورت توجه به عدالت فضایی در برنامه ریزی شهری را دوچندان می کند. هدف این مقاله، مروری و واکاوی نظریه های مرتبط، تبیین مفاهیم بنیادین عدالت فضایی و بررسی کاربرد عملی آن ها در قالب مطالعات موردی است. این مقاله با بررسی نظریه ها و چالش های بنیادسازی عدالت فضایی به دنبال ارائه چارچوبی برای برنامه ریزی شهری عادلانه تر و پایدارتر است. در ابتدا مفاهیم کلیدی از جمله عدالت توزیعی، عدالت رویه ای (فرآیندهای تصمیم گیری و مشارکتی) و عدالت شناختی (به رسمیت شناختن تنوع اجتماعی) تعریف می شوند. سپس، با تمرکز بر نظریه عدالت رالز با تاکید بر برابری فرصت ها و اصل تفاوت قابلیت اجتماعی، نظریه های توانمندی های همچون نظریه عدالت نانسی فریزر با رویکرد سه وجهی (توزیع، شناخت و مشارکت) و نظریه های مارکسیستی با تحلیل ساختارهای قدرت به طور دقیق بررسی و مقایسه می گردند. هر نظریه با نقاط قوت و ضعف خود، ابعاد گوناگونی از عدالت توزیعی را روشن می سازد. در ادامه مقاله کاربرد عملی این نظریه ها در برنامه ریزی شهری می پردازد و مثال هایی از پیاده سازی عدالت توزیعی در برنامه ریزی مسکن، مثال تعیین سهم محله عمومی، زیرساخت ها، توزیع خدمات و منابع شهری ارائه می شود. در پایان، چالش ها و موانع پیاده سازی این مفاهیم در برنامه ریزی شهری بررسی می شود. رویکرد جامع مشارکتی و مبتنی بر این خواهد بود که ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را در نظر بگیرد.

کلیدواژه ها:

عدالت فضایی ، برنامه ریزی شهری ، عدالت اجتماعی ، عدالت محیطی ، توسعه شهری