بررسی تطبیقی ساختار فنی و هنری در و پنجره های چوبی شرق ایران (مطالعه موردی: شهرستان های بیرجند، زاهدان، کرمان، مشهد)

در میان طیف وسیعی از اندام ها و اجزا در یک بنا، عناصر در و پنجره به دلیل کثرت و نقش حیاتی در معماری حائز اهمیت است و همانند سایر عناصر در کنار ایجاد زیبایی ظاهری، از نظر کارکرد سودمند و متناسب با فرهنگ و سبک زندگی ایرانی و تحت تاثیر شرایط اقلیمی شکل یافته و نقش بسزایی در هویت بنا ایفا کرده است. از این رو، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که ویژگی های فنی و هنری و وجوه افتراق و اشتراک در و پنجره های چوبی اماکن تاریخی شرق ایران چیست؟ هدف مقاله، تحلیل و تطبیق ویژگی های فنی و هنری در و پنجره های چوبی اماکن تاریخی شرق ایران است. این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی و تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و به ویژه میدانی و نمونه گیری، هدفمند با قابلیت مقایسه است. یافته ها نشان می دهد ابعاد و اندازه کلی در چهار جبهه ابنیه این مناطق از یک الگو تبعیت کرده و قاب ها تابع اقلیم، رون و فضاست. تکنیک های به کار رفته، قواره بری، منبت، گره چینی و شبکه، تکثیر، انعکاسی، انتقالی و دورانی و نیز فرم، تعداد لت، قاب و ارسی به ترتیب شامل هلالی، نیم هلالی، مستطیلی، محرابی، مربع، دایره و دو، سه، چهار، پنج و شش لتی و مستطیلی، مربع و هشت و شش ضلعی، لهستانی، ستاره هشت پر است. قاب ها از تنوع و کثرت زیادی برخوردار است. تزئینات در سه دسته چوبی با گره چینی، گیاهی، اسلیمی و شیشه رنگی با رنگ های سبز، آبی، زرد، قرمز و نارنجی و تزئینات فلزی روی درکوب-سروی، دایره ای، شیر و اژدها، میخکوب ساده، صلیبی، دالبری و ساده قوپک دار، خورشیدی، رو کلیدی سرو-دفرمه، مربعی و همچنین چفت وبست نیز دایره ای دالبری، سرو خمره ای و کشیده یافت شد. در و پنجره ابنیه به ترتیب در بیرجند، کرمان، مشهد و زاهدان (فقط شیشه رنگی) دارای بیشترین تنوع و فراوانی است.

کلیدواژه ها:

معماری شرق ایران ، آرایه های چوبی ، در ، پنجره