اکتشافات ژئوشیمیایی و معرفی مس چینه کران در ییلاق سامانلو غرب سبلان، شمال غرب ایران

مقدمه منطقه ییلاق سامانلو در ۱۹ کیلومتری جنوب غرب مشگین­شهر و ۲۲ کیلومتری غرب سبلان در زون ساختاری البرز غربی-آذربایجان واقع شده است. سنگ های آذرین-آذرآواری سنوزوئیک بیش از ۹۵ درصد مساحت محدوده را فرا گرفته­اند. واحدهای ائوسن عمدتا از سنگ­های آتشفشانی با ترکیب آندزیت، تراکی­آندزیت تا تراکی­بازالت و لایه­های توف و شیل تشکیل شده­اند. در شمال­غرب محدوده مطالعاتی، توده نفوذی گرانیتوئیدی (گرانودیوریت، مونزونیت، کوارتز مونزونیت) به سن الیگوسن بالایی به داخل سنگ­های آتشفشانی ائوسن نفوذ کرده و باعث دگرسانی کلریتی و اپیدوتی در آنها بویژه در زون تماس شده است. تعدادی رگه­های سیلیسی حاوی پیریت و کالکوپیریت، هم توده گرانودیوریتی و هم سنگ­های آتشفشانی ائوسن را قطع نموده که میزبان کانی­سازی طلا و مس می­باشند. جوانترین واحد، گدازه­های سبلان با ترکیب تراکی­آندزیتی، آندزی­بازالتی و آندزیتی به سن کواترنری هستند که بطور ناهمسان بر روی سنگ­های آتشفشانی ائوسن جریان یافته­اند. مواد و روش­ها در این پژوهش برای مطالعات ژئوشیمیایی تعداد ۶۵ نمونه از رسوبات آبراهه­ای برداشته شد. برای چک کردن آنومالی­های حاصل از مطالعات رسوب آبراهه­ای، ۳۰ نمونه سنگی جهت تجزیه عناصر اصلی، فرعی و کمیاب برای مطالعات لیتوژژئوشیمی و ۱۰ نمونه برای پترولوژی واحدهای خروجی منطقه تهیه شد و در آزمایشگاه زرآزما به روشXRF  و ICP-MS (نمونه­های پترولوژی)، ICP-OES (نمونه­های ژئوشیمی رسوب آبراهه­ای) و Fire Assay (برای طلا) مورد تجزیه قرار گرفتند. نتایج و بحث بر اساس نمودارهای پترولوژیکی، سنگ­های آتشفشانی منطقه عمدتا ترکیب آندزیتی- آندزی­بازالتی، سرشت کالک آلکالن با پتاسیم بالا و شوشونیتی و ماهیت متاآلومینوس تا پرآلومینوس دارند. محیط تکتونیکی این سنگ­ها، حاشیه فعال قاره­ای است و الگوی عناصر کمیاب آنها، مشابه ویژگی­های سنگ­های وابسته به فرورانش است. مطالعات دورسنجی و صحرایی نشان می­دهند که گسترش انواع زون­های دگرسانی وسیع نمی­باشد. زون دگرسانی کلریتی-اپیدوتی (پروپیلیتیک) بیشترین گسترش را داشته و عمدتا در شمال شرق تا جنوب شرق محدوده مشاهده می­شود. دگرسانی آرژیلیک و سریسیتی در مرکز محدوده و جنوب­غرب آن گسترش دارند و گسترش کانی­های دگرسانی آلونیت-پیروفیلیت پراکنده و بسیار محدود می­باشد. مطالعات ژئوشیمی رسوبات آبراهه­ای و مطالعات لیتوژئوشیمیایی از بالادست آنومالی­ها منجر به معرفی چند محدوده کانه­زایی مس- نقره و فلزات قیمتی و پایه برای اولین بار در این منطقه شد. انطباق آنومالی­های ژئوشیمیایی با زون­های دگرسانی نشان می­دهد که آنومالی­های مس تا حدودی زیادی همراه با دگرسانی‎های آرژیلیک و سریسیتی و کمتر با دگرسانی پروپیلیتیک هستند. همراهی طلا با زون­های دگرسانی‎ آرژیلیک و سریسیتی در جنوب محدوده دارای اهمیت می­باشد. اما کانی‎سازی نقره تنها با دگرسانی پروپیلیتیک و تا حدودی آرژیلیک همراه است. مطالعات میکروسکوپی نمونه­های سنگی نشان داد که کانه­زایی مس- نقره در منطقه سامانلو چینه­کران بوده و با واحد­های آندزیتی ائوسن به ویژه ائوسن بالایی همراه است و شامل پیریت، کالکوپیریت، بورنیت، مالاکیت، آزوریت، کالکوسیت، مس خالص و به مقدار کمتر کوولیت می­باشد که به شکل پراکنده و پرکننده فضای خالی و جانشینی عمدتا در متن سنگ آندزیت مگاپورفیری تشکیل شده­اند. در نمونه­های سنگی این منطقه حداکثر آنومالی مس (ppm۶۷۸۰۰)، نقره (ppm ۱۸) و طلا (ppb ۱۰۸۸) می­باشد. بر پایه همبستگی­های آماری به دست آمده عناصر ناهنجار به سه گروه (۱) Cu-Ag، (۲) As-Sb-S-Au و (۳) Pb-Zn-Fe تقسیم بندی شدند که به سه گروه زایشی- لیتولوژیکی در منطقه نسبت داده می­شوند. گروه اول در ارتباط با توده گرانیتوئیدی به ویژه هاله پیرامون این واحد است. گروه دوم عناصر ارتباط مستقیمی با واحدهای آذرآواری و گدازه‎های ائوسن به ویژه آندزیت­های مگاپورفیری و دگرسانی کلریتی- آرژیلیک درون این واحد دارد. گروه سوم را نیز می‎توان مربوط به رگه/رگچه­های سیلیسی دوره پویایی تکتونوماگمایی نئوژن و نفوذ سیالات گرمابی در محل شکستگی‎ها دانست که در این گروه طلا دارای آنومالی قابل توجه می­باشد. نتیجه­ گیری بر اساس ویژگی­های کانی­سازی، از جمله سنگ­های دربرگیرنده، حالت چینه­کران، کانی­شناسی، محتوای فلزی و دگرسانی می­توان گفت که کانی­سازی منطقه ییلاق سامانلو از نوع کانسارهای مس تیپ مانتو می­باشد. با توجه به ساخت، بافت­ و کانی شناسی در واحد آندزیت مگاپورفیری می­توان دو فاز برای رخداد کانه­زایی هیپوژن (مرحله دیاژنز اولیه و محله تدفین) در منطقه سامانلو در نظر گرفت. فرایندهای دیاژنز اولیه موجب تشکیل پیریت در زمینه واحد آندزیت پورفیری میزبان کانه­زایی و در نتیجه پیدایش شرایط احیایی در این واحد سنگی شده است. در مرحله بعدی تحت تاثیر فرایند تدفین سیالات شور اکسیدان تحرک پیدا کرده­اند. این سیال­ها مس را از واحدهای آتشفشانی غنی از مس زیرین (تراکی آنذزیت، توف همراه با لایه­های شیل) شسته و در واحد آندزیت مگاپورفیری دارای شرایط احیایی ته­نشست داده­اند.

کلیدواژه ها:

اکتشافات رسوب آبراهه ای ، آندزیت مگاپورفیری ، تیپ مانتو ، مس ، ییلاق سامانلو