بررسی عشق­ ورزی خسرو و شیرین نظامی از دیدگاه فلسفه ی «میل به زیستن» شوپنهاور

روایت­های عاشقانه رکن مهمی از تاریخ فرهنگ بشری هستند. در این میان منظومه ی خسرو و شیرین نظامی که دارای اهمیت و شهرتی جهانی است، هنوز ویژگی­هایی مستور دارد که با ابزار نظریه می­توان از زاویه­های جدیدی بر آن­ نور تابانید. یکی از این موارد، هدف عشق بین خسرو و شیرین است. فیلسوف آلمانی، شوپنهاور، هدف اصلی هر رابطه ی عاشقانه ی بشر را تولیدمثل با انگیزه ی امتدادنسل دوطرفه می­داند. از دید او انتخاب جفت براساس زیبایی­های ظاهری و باهدف جبران عدم­ تعادل­ بیولوژیک شکل می­پذیرد. بدون داشتن رابطه ی فیزیکی و تولید فرزند، عاشق و معشوق درنهایت از هم خسته می شوند و اصل «میل به زیستن» شوپنهاور است که دوطرف را کورکورانه به درد عشق مبتلا می کند. پژوهش ما هشت مولفه ی مهم درباره ی هدف رابطه ی عاشقانه را از کتاب شوپنهاور، جهان همچون اراده و بازنمود، برگرفته و مراحل رابطه ی عشق خسرو و شیرین را طبق آن می سنجد. نتیجه ی پژوهش نشان می دهد که در رابطه ی خسرو و شیرین، دوری و مهجوری، عدم برقراری رابطه ی زناشویی تا مدتی طولانی، حضور عناصر داستانی رقیب مانند ازدواج خالی­از­ عشق خسرو با مریم و فرزنددارشدن و معرفی فرهاد، رقیب عشقی خسرو، هیچ­کدام از تمایل بالنده ی خسرو و شیرین به یکدیگر به طوردائمی نمی­کاهد، تاجایی­که پس از ازدواج تا پایان زندگی، عاشقانه کنار ­هم ­می­مانند. در این روایت، شیرین بیش از خسرو در تناقض با مولفه های اعتقادی شوپنهاور نقش ایفا می کند و مشخص می شود که نگاه آرمان­گرای نظامی به رابطه ی عاشقانه، ابتدا درون­مایه­ای غنایی را با زیرساختی معنوی برمی سازد که برخلاف انطباق با آراء شوپنهاور در ابتدای روایت، در مراحل پایانی با حرکتی تدریجی به­سمت روساخت عشق معنوی می رود و از سازگاری با شوپنهاور دور می شود. درنهایت روایت نظامی با تکریم مقام معنوی شیرین در مرتبه­ای والا و برجسته­سازی بن­مایه ی پایداری شیرین بر عفاف و پاک­دامنی منطبق با آیین مذهبی رایج، در تعارض با دیدگاه شوپنهاور قرار می­گیرد.

کلیدواژه ها:

خسرو و شیرین ، شوپنهاور ، عاشقانه ، عشق ، نظامی