اثر شاخص‎ های اقتصاد دانش ‎بنیان بر ارزش افزوده‎ ی بخش کشاورزی کشورهای عضو دی ۸

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: اقتصاد دانش‎بنیان تنها یک مفهوم نظری جدید نیست، بلکه عصر جدیدی است که با دوران اقتصاد کشاورزی و صنعتی تفاوت اساسی دارد و روند توسعه اقتصاد دانش‎بنیان، شکل‎گیری اقتصاد دانش‎بنیانی است که به‎معنای آغاز مرحله‎ی جدیدی در توسعه اقتصاد جهانی خواهد بود. امروزه اقتصاد متکی بر دانش و کارآفرینی یکی از موضوعات مهم برای رشد و توسعه‎ی بخش‎های مختلف اقتصادی کشورهای جهان می‎باشد که در این بین بخش کشاورزی نیز مانند سایر بخش‎های اقتصادی، جهت رشد و توسعه نیازمند استفاده از دانش، نوآوری و فن‎آوری می‎باشد. در الگوهای نوین توسعه کشاورزی، دانش و فن‎آوری از جایگاه مهمی در رشد و توسعه کشاورزی پایدار برخوردار است و از این الگوها با عنوان کشاورزی علمی، کشاورزی مبتنی بر دانش و فناوری و کشاورزی دانش بر یاد می‎شود. به‎عبارت­دیگر، منظور از توسعه دانش‎بنیان کشاورزی، مدیریت دانش، فناوری و نوآوری در کشاورزی است. بنابراین امروزه نقش دانش در فرآیند توسعه‎ی کشاورزی اهمیت قابل‎توجهی یافته است. در حال حاضر، در بخش کشاورزی، دانش و اطلاعات همانند زمین، سرمایه و نیروی کار از عوامل اصلی تولید به‎حساب می‎آیند و بنابراین دسترسی کشاورزان به دانش روز در کشاورزی دارای نقش اساسی در توسعه کشاورزی و روستایی ایفا می‎کند. لذا هدف این تحقیق بررسی اثر شاخص‎های اقتصاد دانش‎بنیان بر ارزش افزوده‎ی بخش کشاورزی کشورهای عضو دی ۸ (شامل کشورهای ایران، بنگلادش، ترکیه، مالزی، مصر، اندونزی، پاکستان و نیجریه) می‎باشد. مواد و روش‎ها: به‎طور کلی می‎توان شاخص‎های اقتصاد دانش را به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول بر ویژگی‎های اساسی اقتصاد دانش‎بنیان متمرکز است و این دسته از شاخص‎ها سهم اقتصاد دانش‎بنیان را در کل اقتصاد کشور توصیف می‎کنند، به‎عنوان مثال، نسبت افراد شاغل در صنایع با فناوری پیشرفته، یا نسبت افراد دارای تحصیلات عالی باعث می‎شود دانشگاه‎ها به مراکز قدرتمندی تبدیل شوند که هم سرمایه فکری قوی را تثبیت می‎کنند و هم دانش جدید و نوآوری‎های فناورانه را در فعالیت‎های تحقیقاتی خود تولید می‎کنند. دومین گروه بزرگ از شاخص‎های به اصطلاح عملکرد یا خروجی تشکیل شده است که شامل تولید صنایع با فناوری پیشرفته، صادرات با فناوری پیشرفته، رشد تولید ناخالص داخلی و رشد بهره‎وری نیروی کار می‎باشد. بنابراین رویکردهای متعددی برای طبقه‎بندی شاخص‎های اقتصاد دانش‎بنیان وجود دارد. که در بین آنها بانک جهانی به‎جای شاخص‎های مبتنی بر ویژگی‎های اقتصاد دانش‎بنیان، از ارکان اقتصاد دانش‎بنیان صحبت می‎کند که این چهار رکن عبارتند از: رژیم اقتصادی و نهادی، آموزش و منابع انسانی، زیرساخت اطلاعاتی و ارتباطی ونظام نوآوری. در این تحقیق با استفاده از الگوی معرفی شده توسط بانک جهانی که یک الگوی کامل و متداولی است شاخص‎های اقتصاد دانش‎بنیان برای ۸ کشور عضو دی ۸ طی سال‎های ۲۰۰۰-۲۰۱۹ تهیه گردید. تمامی داده‎های مطالعه که شامل رشد اقتصادی، کیفیت مقررات و کنترل فساد برای رژیم نهادی و انگیزش اقتصادی، مقاله‎های مجله‎های علمی و درخواست‎های ثبت اختراع برای نظام نوآوری، کاربران اینترنت و کاربران تلفن همراه برای فناوری اطلاعات و ارتباطات، نرخ ثبت نام در دوره دوم تحصیلی و نرخ ثبت نام در دوره سوم راهنمایی برای آموزش و توسعه منابع انسانی از سایت بانک جهانی تهیه شده است و برای برآورد مدل از روش PANEL ARDL استفاده شده است. یافته‎ها: قبل از برآورد مدل ابتدا ۴ شاخص اقتصادی، نوآوری، آموزش و فناوری اطلاعات کشورهای در حال توسعه اسلامی دی ۸ طی دوره‎ی مورد بررسی، محاسبه گردید. نتایج محاسبات شاخص‎ها نشان داد که؛ ایران در شاخص نوآوری در بین کشورهای دی ۸ رتبه اول، شاخص آموزش رتبه‎ی دوم، شاخص فناوری رتبه سوم و در شاخص اقتصادی رتبه‎ی هفتم را داشته است. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که در بلندمدت تمامی چهار شاخص اقتصاد دانش‎بنیان اثر مثبت و معنی‎داری بر ارزش افزوده‎ی بخش کشاورزی کشورهای دی ۸ داشته است اما در کوتاه‎مدت بین شاخص‎های اقتصاد دانش‎بنیان و ارزش افزوده‎ی بخش کشاورزی رابطه‎ای وجود ندارد یعنی به‎عبارتی دیگر اثر مولفه‎های اقتصاد دانش‎بنیان بر ارزش افزوده‎ی بخش کشاورزی یک پروسه بلندمدت است و در بلندمدت مشاهده خواهد شد. همچنین در بلندمدت، بین شاخص‎ها با توجه به کشش، شاخص آموزش و توسعه‎ی انسانی اثر بیشتری بر ارزش افزوده‎ی بخش کشاورزی داشته است که نشان‎دهنده‎ی اهمیت بیشتر این شاخص بر رشد و توسعه‎ی کشاورزی بوده است. نتیجه‎گیری: با توجه به نتایج اگرچه اثرات شاخص‎ها‎ی دانش‎بنیان در کوتاه‎مدت معنی‎دار نشده اما در بلندمدت اثر مثبت و معنی‎داری بر ارزش افزده‎ی بخش کشاورزی داشته که نشان‎دهنده‎ی اهمیت اقتصاد دانش‎بنیان در آینده توسعه‎ی کشاورزی کشورها است. بنابراین توجه و سرمایه‎گذاری در بخش آموزش، فناوری، نوآوری و رشد اقتصادی می‎تواند نهایتا باعث افزایش رشد و توسعه بخش کشاورزی شود چراکه با به‎کارگیری نوآوری‎های نهادی و فنی و توسعه‎ی آموزش بهره‎وری عوامل تولید بهبود پیدا کرده و منجر به رشد تولید در بخش کشاورزی می‎شود. لذا توصیه می‎شود با سرمایه‎گذاری بیشتر و ارتقا کیفیت مراکز آموزشی در این زمینه اقدامی موثری در کشورهای مورد بررسی صورت پذیرد. در نهایت با توجه به اینکه کشاورزی ارتباط مستقیمی با شاخص‎های اقتصاد دانش‎بنیان داشته است بنابراین لازم است محققان دستاوردهای علمی و تحقیقی خود را جهت افزایش و بهبود بازدهی بخش کشاورزی در اختیار کشاورزان و بهره‎برداران بخش کشاورزی قرار دهند.

کلیدواژه ها:

Agricultural sector ، Education ، Economic growth ، Innovation ، PANEL ARDL ، Technology ، آموزش ، بخش کشاورزی ، رشد اقتصادی ، فناوری ، نوآوری ، PANEL ARDL