اثر محلول پاشی ساکارز بر برخی خصوصیات فیتوشیمیایی گیاه استویا در شرایط مزرعه

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: قندها یکی از اجزای مهم در جیره غذایی انسان ها در کنار چربی ها و پروتئین ها، به‎شمار می روند، به طوری که حدود ۷۰-۶۰ درصد انرژی خود را ابتدا از آن ها تامین می کنند. گیاه استویا یکی از مهم ترین گیاهان دارویی با خواص بالای آنتی اکسیدانی، با خصوصیات قندی بارز و بدون کالری می تواند جایگزین قندهای استخراج شده از دیگر منابع شود. از ویژگی های این شیرین کننده اینست که به‎دلیل عدم جذب در سیستم گوارشی برای استفاده افراد دیابتی بسیار مفید است. از طرفی به‎دلیل کالری زا نبودن، مناسب رژیم غذایی افراد چاق می باشد. شکل قابل انتقال محصولات فتوسنتزی یعنی کربوهیدرات ها در گیاهان ساکارز است. محلول پاشی ساکارز برای تامین سریع ترکیبات موردنیاز گیاهان بااهمیت است. این پژوهش به منظور بررسی امکان تاثیر ساکارز در غلظت های متفاوت به عنوان منبع احتمالی کربنی جایگزین، روی برخی از ویژگی های فتوسنتزی و فیتوشیمیایی گیاه دارویی استویا انجام شده است. مواد و روش ها: این آزمایش به صورت فاکتوریل برپایه طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در سال زراعی ۹۴-۱۳۹۳ انجام شد. تیمارهای موردبررسی شامل سطوح مختلف ساکارز با غلظت های صفر، ۲/۵، ۵ و ۱۰ درصد انتخاب شدند. لذا ماده مذکور در حلال های متانول ۱۵ درصد، اسید بریک سه در هزار و اسید استیک یک در هزار حل شدند. تیمارها به فواصل هر ۱۰ روز یک بار تا قبل از مرحله به گل رفتن بر روی گیاه محلول پاشی شدند. با شروع گل دهی برخی خصوصیات گیاه نظیر کلروفیل کل، کاروتنوئید، فنل کل، فلاونوئید کل، فعالیت آنتی اکسیدانی، میزان استویوزاید و ریبودیوزاید اندازه گیری شدند. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد، اثر ساده نوع حلال و غلظت ساکارز بر تمامی صفات موردمطالعه در سطح احتمال ۰/۰۱ و اثر متقابل تیمارها بر تمامی صفات به جز مقدار ریبودیوزاید در سطح احتمال ۰/۰۵ و بر مقدار استویوزاید در سطح احتمال ۰/۰۱ معنی دار بود. نتایج مقایسه میانگین داده ها نشان داد که میزان کلروفیل کل در غلظت ۱۰ درصد ساکارز به‎طور معنی داری بیشتر از سایر غلظت های ساکارز می باشد. بین غلظت های مختلف ساکارز از نظر میزان کاروتنوئید اختلاف معنی داری وجود داشت، به طوری که بیشترین (۱۰/۷۲ میلی گرم بر گرم وزن تر) و کمترین (۹/۵۶ میلی گرم بر گرم وزن تر) میزان آن به‎ترتیب در غلظت های پنج و صفر درصد ساکارز ثبت شد. مقدار کاروتنوئید در حلال متانول (۱۱/۹۹ میلی گرم بر گرم وزن تر) به‎طور معنی داری بیشتر از سایر حلال ها به‎ترتیب اسید بریک، اسید استیک و آب مقطر (کمترین میزان آن) بود. میزان فلاونوئید بین غلظت های مختلف ساکارز و همچنین در حلال های متفاوت به طور معنی داری اختلاف وجود داشت. غلظت پنج درصد ساکارز بیشترین (معادل ۱۰/۸۲ میلی گرم کوئرستین در گرم وزن خشک) و غلظت صفر درصد ساکارز کمترین (معادل ۹/۳۱ میلی گرم کوئرستین در گرم وزن خشک) مقدار فلاونوئید را به‎خود اختصاص دادند. براساس نتایج داده ها، به‎ترتیب در حلا ل های متانول (معادل ۱۱/۵۱ میلی گرم کوئرستین در گرم وزن خشک)، اسید بریک (معادل ۱۰/۷۴ میلی گرم کوئرستین در گرم وزن خشک)، اسید استیک (۹/۴۲ میلی گرم کوئرستین در گرم وزن خشک) و آب مقطر (۸/۳۲ میلی گرم کوئرستین در گرم وزن خشک) بیشترین و کمترین میزان فلاونوئید به‎دست آمد. میزان فنل کل در غلظت پنج درصد ساکارز (۱۹/۵۴ میلی گرم اسید گالیک بر گرم وزن خشک) به‎طور معنی داری بیشتر از سایر غلظت ها بود. نتایج مقایسه میانگین داده ها نشان داد که بین حلال های مختلف از نظر مقدار فنل کل اختلاف معنی داری وجود داشت، به طوری که حلال متانول بیشترین (۲۳/۰۷ میلی گرم اسید گالیک بر گرم وزن خشک) و حلال آب مقطر کمترین (۱۳/۴۷ میلی گرم اسید گالیک بر گرم وزن خشک) میزان فنل کل را به‎خود اختصاص دادند. نتایج به‎دست آمده از این تحقیق نشان داد که بین غلظت های مختلف ساکارز ازنظر میزان خاصیت آنتی اکسیدانی اختلاف معنی داری وجود داشت، به طوری که بیشترین (۸۵/۷۱ درصد) و کمترین (۶۲/۳۸ درصد) میزان آن به‎ترتیب در غلظت های پنج و صفر درصد ساکارز ثبت شد. براساس داده های تجزیه واریانس، مقدار ترکیبات آنتی اکسیدانی در حلال های مختلف به طور معنی داری تفاوت وجود داشت، بیشترین مقدار آن در حلال متانول (۹۰/۵۹ درصد) و کمترین میزان آن در حلال آب مقطر (۶۹/۸۷ درصد) مشاهده شد. بر اساس نتایج به دست آمده، حلال متانول دارای بیشترین (۱۴/۰۱ درصد) میزان استویوزاید و حلال آب مقطر دارای کمترین (۱۱/۲۷ درصد) میزان بودند. همچنین بر اساس مقایسه میانگین داده ها، غلظت ۱۰ درصد ساکارز کمترین (۵/۷۷ درصد) میزان استویوزاید و غلظت پنج درصد ساکارز بیشترین (۱۳/۰۱ درصد) میزان آن‎را به‎خود اختصاص دادند. با توجه به نتایج حاصل از مقایسه میانگین غلظت های مختلف ساکارز بر روی میزان ریبودیوزاید، غلظت صفر درصد ساکارز دارای کمترین و غلظت پنج درصد ساکارز دارای بیشترین میزان ریبودیوزاید می باشند. همچنین با توجه به اثر حلال، بیشترین و کمترین میزان ریبودیوزاید به‎ترتیب مربوط به حلال های متانول و آب مقطر می باشد. با توجه به مقایسه میانگین داده ها، مطلوب ترین میزان صفات فتوسنتزی و فیتوشیمیایی محاسبه شده مربوط به غلظت پنج‎ درصد ساکارز بود و سایر غلظت ها در رده های بعدی قرار گرفتند. همچنین، بیشترین و کمترین میزان ویژگی های مطلوب موردبررسی به‎ترتیب در حلال های متانول ۱۵ درصد، اسید بریک سه در هزار، اسید استیک یک در هزار و آب مقطر به عنوان تیمار شاهد به‎دست آمد. نتیجه گیری: ساکارز موردمطالعه بر بسیاری از صفات موردبررسی به طور معنی داری اثر داشته است. افزایش غلظت کربوهیدرات های آسیمیلات جذب شده در نتیجه کاربرد ساکارز با غلظت پنج درصد با حلال متانول ممکن است باعث افزایش قابلیت دسترسی به مواد حد واسط تنفسی را فراهم آورد، که در نتیجه آن کاهش هدررفت انرژی غیرفتوشیمیایی اتفاق می افتد. بروز این پدیده های بیوشیمایی ناشی از مصرف مواد حدواسط، درنهایت کارایی فتوسنتزی را افزایش داده و تجمع مواد فتوسنتزی و همچنین سنتز متابولیت های ثانویه را بهبود می بخشد. درنهایت می توان عنوان نمود که استفاده از ساکارز همراه با حلال مناسب آن (متانول) می تواند نیاز مطلق به منبع کربنی موجود در هوا را کاهش داده یا جایگزین آن گردد.

کلیدواژه ها:

Antioxidant Activity ، Methanol ، Stevia ، Stevioside ، Sucrose ، استویا ، استویوزاید ، ساکارز ، فعالیت آنتی اکسیدانی ، متانول