بررسی وضعیت آب مجازی گندم آبی و ارائه راهکارهای فنی و سیاستی برای بهبود آن در ایران

مفهوم آب مجازی در قرن بیست و یکم به عنوان شاخصی کلیدی برای ارزیابی مصرف بهینه آب در تولید محصولات کشاورزی، به ویژه در مواجهه با بحران کمبود آب، برجسته شده است. این مطالعه به بررسی و تحلیل آب مجازی گندم آبی در ایران پرداخته است که یکی از محصولات راهبردی کشاورزی شناخته می­شود. این مطالعه تفاوت های مقدار آب مجازی گندم آبی را در استان ها و اقلیم های مختلف کشور بررسی کرده است. نتایج بررسی­ها نشان می دهد میزان آب مجازی گندم آبی در ایران در دامنه وسیع ۳۵۲۳-۲۸۴ مترمکعب بر تن قرار دارد و به طور متوسط برابر ۱۴۰۰ مترمکعب بر تن و ۵۰ درصد بالاتر از میانگین میزان آب مجازی گندم در تعدادی از کشورهای جهان  (۹۳۰ مترمکعب بر تن) است. بر این اساس، بیشترین آب مجازی آبی (دامنه ۳۵۲۳-۱۵۳۹ مترمکعب بر تن) مربوط به استان­های خوزستان، کرمان، سمنان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، اصفهان، فارس، یزد، و بخش­هایی از استان­های قم، کرمانشاه، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، چهارمحال و بختیاری، و آذربایجانشرقی با متوسط ۲۶۱۰ مترمکعب بر تن است. کمترین آب مجازی آبی (دامنه ۵۸۶-۲۸۴ مترمکعب بر تن) مربوط به استان­های مازندران، همدان، گلستان، کردستان، کهکیلویه و بویر­احمد و مناطقی از استان­های خراسان جنوبی، مرکزی، هرمزگان، و ایلام با متوسط ۴۵۱ مترمکعب بر تن است. بررسی ها همچنین نشان می­دهد اکثر مناطق تحت کشت گندم در ایران (حدود ۵۳ درصد زمین­های تحت کشت آبی)، در مناطق با بحران کم آبی واقع شده­است. کشت گندم از ابعاد مقدار نیاز آبی و کارایی مصرف آب پتانسیل در استان­های مختلف دارای درجات متفاوتی از برتری است. از جنبه مقدار آب مجازی آبی، کشت گندم در دو استان گلستان و اردبیل که نسبتا مشکل کم­­آبی ندارند و مقدار آب مجازی گندم در آن­ها پایین نیز هست، برتری زیادی دارد.  استان خوزستان نیز در صورت بهبود مدیریت آبیاری، با توجه به اقلیم مناسب و گرمای هوا و امکان استفاده مناسب از بارش های زمستانه  در فصل رشد و رسیدگی سریع محصول، برای کشت گندم دارای برتری است. کشت گندم در برخی مناطق ایران، به ویژه در مناطق مرکزی و جنوب شرقی، مناسب نیست. نتایج این بررسی بر لزوم مدیریت بهینه منابع آب کشاورزی و انتخاب راهبردی مناطق و سطح تحت کشت گندم در الگوی کشت ملی از جنبه برتری تولید مرتبط با نیاز آبی، محدودیت منابع آب، بهبود بهره­وری و کاهش مقدار آب مجازی، کاهش ضایعات، و تجارت آب مجازی گندم تاکید دارد.

کلیدواژه ها:

"تولید" ، "کمبود آب" ، "مدیریت منابع آب' ، "مصرف آب "